Bhagavad Gita In English

Bhagavad Gita Chapter 1 : Arjun Vishad Yog

धृतराष्ट्र उवाच ।
कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्ज्य ॥१.१॥ dhṛtarāṣṭra uvāca
dharmākṣētrē kurukṣētrē samavētā yuyutsavaḥ|
māmakāḥ pāṇḍavāścaiva kimakurvata sañjaya||1.1||

सञ्जय उवाच ।
दृष्टवा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥१.२॥
sañjaya uvāca
dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṃ vyūḍhaṃ duryōdhanastadā|
ācāryamupasaṅgamya rājā vacanamabravīt||1.2||

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥ १.३ ॥ paśyaitāṃ pāṇḍuputrāṇāmācārya mahatīṃ camūm|
vyūḍhāṃ drupadaputrēṇa tava śiṣyēṇa dhīmatā||1.3||

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ॥१.४॥
atra śūrā maheṣvāsā bhīmārjunasamā yudhi |
yuyudhāno virāṭaśca drupadaśca mahārathaḥ ||1.4||

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।
पुरुजित् कुन्तिभोजश्च् शैब्यश्च नरपुङ्गवः ॥१.५॥
dhṛṣṭaketuścekitānaḥ kāśirājaśca vīryavān |
purujit kuntibhojaśca śaibyśca narapuṅgavaḥ ||1.5||

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान ।
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ॥१.६॥
yudhāmanyuśca vikrānta uttamaujāśca vīryavān|
saubhadrō draupadēyāśca sarva ēva mahārathāḥ||1.6||

अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तं ।
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं ब्रवीमि ते ॥१.७॥
asmākaṃ tu viśiṣṭā yē tānnibōdha dvijōttama|
nāyakā mama sainyasya saṃjñārthaṃ tān bravīmi tē||1.7||

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः ।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिर्जयद्रथः ॥ १.८ ॥
bhavānbhīṣmaśca karṇaśca kr̥paśca samitiñjayaḥ |
aśvatthāmā vikarṇaśca saumadattirjayadrathaḥ || 1.8 ||

अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ॥१.९ ॥
anyē ca bahavaḥ śūrā madarthē tyaktajīvitāḥ |
nānāśastrapraharaṇāḥ sarvē yuddhaviśāradāḥ ||1.9 ||

अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् ।
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ॥ १.१० ॥
aparyāptaṁ tadasmākaṁ balaṁ bhīṣmābhirakṣitam |
paryāptaṁ tvidamētēṣāṁ balaṁ bhīmābhirakṣitam || 1.10 ||

अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि ॥ १.११ ॥
ayanēṣu ca sarvēṣu yathābhāgamavasthitāḥ |
bhīṣmamēvābhirakṣantu bhavantaḥ sarva ēva hi || 1.11 ||

तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।
सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् ॥ १.१२ ॥
tasya sañjanayanharṣaṁ kuruvr̥ddhaḥ pitāmahaḥ |
siṁhanādaṁ vinadyōccaiḥ śaṅkhaṁ dadhmau pratāpavān || 1.12 ||

ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः ।
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् ॥१.१३ ॥
tataḥ śaṅkhāśca bhēryaśca paṇavānakagōmukhāḥ |
sahasaivābhyahanyanta sa śabdastumulō:'bhavat ||1.13 ||

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥ १.१४ ॥
tataḥ śvētairhayairyuktē mahati syandanē sthitau |
mādhavaḥ pāṇḍavaścaiva divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ || 1.14 ||

पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः ।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः ॥ १.१५ ॥
pāñcajanyaṁ hr̥ṣīkēśō dēvadattaṁ dhanañjayaḥ |
pauṇḍraṁ dadhmau mahāśaṅkhaṁ bhīmakarmā vr̥kōdaraḥ || 1.15 ||

अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः ।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ ॥ १.१६ ॥
anantavijayaṁ rājā kuntīputrō yudhiṣṭhiraḥ |
nakulaḥ sahadēvaśca sughōṣamaṇipuṣpakau || 1.16 ||

काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥ १.१७ ॥
kāśyaśca paramēṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ |
dhr̥ṣṭadyumnō virāṭaśca sātyakiścāparājitaḥ || 1.17 ||

द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक् ॥ १.१८ ॥
drupadō draupadēyāśca sarvaśaḥ pr̥thivīpatē |
saubhadraśca mahābāhuḥ śaṅkhāndadhmuḥ pr̥thakpr̥thak || 1.18 ||

स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलो व्यनुनादयन् ॥ १.१९ ॥
sa ghōṣō dhārtarāṣṭrāṇāṁ hr̥dayāni vyadārayat |
nabhaśca pr̥thivīṁ caiva tumulō vyanunādayan || 1.19 ||

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान्कपिध्वजः ।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ १.२० ॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।
atha vyavasthitāndr̥ṣṭvā dhārtarāṣṭrānkapidhvajaḥ |
pravr̥ttē śastrasampātē dhanurudyamya pāṇḍavaḥ || 1.20 ||
hr̥ṣīkēśaṁ tadā vākyamidamāha mahīpatē |

अर्जुन उवाच —
सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत ॥ १.२१ ॥
arjuna uvāca —
sēnayōrubhayōrmadhyē rathaṁ sthāpaya mē:'cyuta || 1.21 ||

यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ।
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन्रणसमुद्यमे ॥ १.२२ ॥
yāvadētānnirīkṣē:'haṁ yōddhukāmānavasthitān |
kairmayā saha yōddhavyamasminraṇasamudyamē || 1.22 ||

योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः ॥ १.२३ ॥
yōtsyamānānavēkṣē:'haṁ ya ētē:'tra samāgatāḥ |
dhārtarāṣṭrasya durbuddhēryuddhē priyacikīrṣavaḥ || 1.23 ||

सञ्जय उवाच —
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥ १.२४ ॥
sañjaya uvāca —
ēvamuktō hr̥ṣīkēśō guḍākēśēna bhārata |
sēnayōrubhayōrmadhyē sthāpayitvā rathōttamam || 1.24 ||

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति ॥ १.२५ ॥
bhīṣmadrōṇapramukhataḥ sarvēṣāṁ ca mahīkṣitām |
uvāca pārtha paśyaitānsamavētānkurūniti || 1.25 ||

तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितॄनथ पितामहान् ।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातॄन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा ॥ १.२६ ॥
tatrāpaśyatsthitānpārthaḥ pitr̥̄natha pitāmahān |
ācāryānmātulānbhrātr̥̄nputrānpautrānsakhīṁstathā || 1.26 ||

श्वशुरान्सुहृदश्चैवसेनयोरुभयोरपि ।
तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् ॥ १.२७ ॥
कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् ।
śvaśurānsuhr̥daścaivasēnayōrubhayōrapi |
tānsamīkṣya sa kauntēyaḥ sarvānbandhūnavasthitān || 1.27 ||
kr̥payā parayāviṣṭō viṣīdannidamabravīt |

अर्जुन उवाच —
दृष्ट्वेमान्स्वजनान्कृष्ण युयुत्सून्समुपस्थितान् ॥ १.२८ ॥
arjuna uvāca —
dr̥ṣṭvēmānsvajanānkr̥ṣṇa yuyutsūnsamupasthitān || 1.28 ||

सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।
वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ॥ १.२९ ॥
sīdanti mama gātrāṇi mukhaṁ ca pariśuṣyati |
vēpathuśca śarīrē mē rōmaharṣaśca jāyatē || 1.29 ||

गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ॥ १.३० ॥
gāṇḍīvaṁ sraṁsatē hastāttvakcaiva paridahyatē |
na ca śaknōmyavasthātuṁ bhramatīva ca mē manaḥ || 1.30 ||

निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।
न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे ॥ १.३१ ॥
nimittāni ca paśyāmi viparītāni kēśava |
na ca śrēyō:'nupaśyāmi hatvā svajanamāhavē || 1.31 ||

न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च ।
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा ॥ १.३२ ॥
na kāṅkṣē vijayaṁ kr̥ṣṇa na ca rājyaṁ sukhāni ca |
kiṁ nō rājyēna gōvinda kiṁ bhōgairjīvitēna vā || 1.32 ||

येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ १.३३ ॥
yēṣāmarthē kāṅkṣitaṁ nō rājyaṁ bhōgāḥ sukhāni ca |
ta imē:'vasthitā yuddhē prāṇāṁstyaktvā dhanāni ca || 1.33 ||

आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः ।
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः स्यालाः सम्बन्धिनस्तथा ॥ १.३४ ॥
ācāryāḥ pitaraḥ putrāstathaiva ca pitāmahāḥ |
mātulāḥ śvaśurāḥ pautrāḥ syālāḥ sambandhinastathā || 1.34 ||

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ १.३५ ॥
ētānna hantumicchāmi ghnatō:'pi madhusūdana |
api trailōkyarājyasya hētōḥ kiṁ nu mahīkr̥tē || 1.35 ||

निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन ।
पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिनः ॥ १.३६ ॥
nihatya dhārtarāṣṭrānnaḥ kā prītiḥ syājjanārdana |
pāpamēvāśrayēdasmānhatvaitānātatāyinaḥ || 1.36 ||

तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्सबान्धवान् ।
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ १.३७ ॥
tasmānnārhā vayaṁ hantuṁ dhārtarāṣṭrānsabāndhavān |
svajanaṁ hi kathaṁ hatvā sukhinaḥ syāma mādhava || 1.37 ||

यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः ।
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् ॥ १.३८ ॥
yadyapyētē na paśyanti lōbhōpahatacētasaḥ |
kulakṣayakr̥taṁ dōṣaṁ mitradrōhē ca pātakam || 1.38 ||

कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् ।
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन ॥ १.३९ ॥
kathaṁ na jñēyamasmābhiḥ pāpādasmānnivartitum |
kulakṣayakr̥taṁ dōṣaṁ prapaśyadbhirjanārdana || 1.39 ||

कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः ।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत ॥ १.४० ॥
kulakṣayē praṇaśyanti kuladharmāḥ sanātanāḥ |
dharmē naṣṭē kulaṁ kr̥tsnamadharmō:'bhibhavatyuta || 1.40 ||

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ॥ १.४१ ॥
adharmābhibhavātkr̥ṣṇa praduṣyanti kulastriyaḥ |
strīṣu duṣṭāsu vārṣṇēya jāyatē varṇasaṅkaraḥ || 1.41 ||

सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः ॥ १.४२ ॥
saṅkarō narakāyaiva kulaghnānāṁ kulasya ca |
patanti pitarō hyēṣāṁ luptapiṇḍōdakakriyāḥ || 1.42 ||

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ १.४३ ॥
dōṣairētaiḥ kulaghnānāṁ varṇasaṅkarakārakaiḥ |
utsādyantē jātidharmāḥ kuladharmāśca śāśvatāḥ || 1.43 ||

उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।
नरके नियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम ॥ १.४४ ॥
utsannakuladharmāṇāṁ manuṣyāṇāṁ janārdana |
narakē niyataṁ vāsō bhavatītyanuśuśruma || 1.44 ||

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ १.४५ ॥
ahō bata mahatpāpaṁ kartuṁ vyavasitā vayam |
yadrājyasukhalōbhēna hantuṁ svajanamudyatāḥ || 1.45 ||

यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ॥ १.४६ ॥
yadi māmapratīkāramaśastraṁ śastrapāṇayaḥ |
dhārtarāṣṭrā raṇē hanyustanmē kṣēmataraṁ bhavēt || 1.46 ||

सञ्जय उवाच —
एवमुक्त्वार्जुनः सं‍ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ।
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ॥ १.४७ ॥
sañjaya uvāca —
ēvamuktvārjunaḥ saṁkhyē rathōpastha upāviśat |
visr̥jya saśaraṁ cāpaṁ śōkasaṁvignamānasaḥ || 1.47 ||

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णर्जुनसंवादे अर्जुनविषादयोगो नाम प्रथमोऽध्यायः ॥
||ōṁ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṁ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṁvādē arjunaviṣādayōgō nāma prathamō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 2 : Sankhy Yog

सञ्जय उवाच —
तं तथा कृपयाविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् ।
विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ॥ २.१ ॥
sañjaya uvāca —
taṁ tathā kr̥payāviṣṭamaśrupūrṇākulēkṣaṇam |
viṣīdantamidaṁ vākyamuvāca madhusūdanaḥ || 2.1 ||

श्रीभगवानुवाच —
कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ।
अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ॥ २.२ ॥
śrībhagavānuvāca —
kutastvā kaśmalamidaṁ viṣamē samupasthitam |
anāryajuṣṭamasvargyamakīrtikaramarjuna || 2.2 ||

क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते ।
क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परन्तप ॥ २.३ ॥
klaibyaṁ mā sma gamaḥ pārtha naitattvayyupapadyatē |
kṣudraṁ hr̥dayadaurbalyaṁ tyaktvōttiṣṭha parantapa || 2.3 ||

अर्जुन उवाच —
कथं भीष्ममहं सं‍ख्ये द्रोणं च मधुसूदन ।
इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ॥ २.४ ॥
arjuna uvāca —
kathaṁ bhīṣmamahaṁ saṁkhyē drōṇaṁ ca madhusūdana |
iṣubhiḥ pratiyōtsyāmi pūjārhāvarisūdana || 2.4 ||

गुरूनहत्वा हि महानुभावान् श्रेयो भोक्तुं भैक्षमपीह लोके ।
हत्वार्थकामांस्तु गुरूनिहैव भुञ्जीय भोगान्रुधिरप्रदिग्धान् ॥ २.५ ॥
gurūnahatvā hi mahānubhāvān śrēyō bhōktuṁ bhaikṣamapīha lōkē |
hatvārthakāmāṁstu gurūnihaiva bhuñjīya bhōgānrudhirapradigdhān || 2.5 ||

न चैतद्विद्मः कतरन्नो गरीयो यद्वा जयेम यदि वा नो जयेयुः ।
यानेव हत्वा न जिजीविषामस्तेऽवस्थिताः प्रमुखे धार्तराष्ट्राः ॥ २.६ ॥
na caitadvidmaḥ katarannō garīyō yadvā jayēma yadi vā nō jayēyuḥ |
yānēva hatvā na jijīviṣāmastē:'vasthitāḥ pramukhē dhārtarāṣṭrāḥ || 2.6 ||

कार्पण्यदोषोपहतस्वभावः पृच्छामि त्वां धर्मसंमूढचेताः ।
यच्छ्रेयः स्यान्निश्चितं ब्रूहि तन्मे शिष्यस्तेऽहं शाधि मां त्वां प्रपन्नम् ॥२.७ ॥
kārpaṇyadōṣōpahatasvabhāvaḥ pr̥cchāmi tvāṁ dharmasaṁmūḍhacētāḥ |
yacchrēyaḥ syānniścitaṁ brūhi tanmē śiṣyastē:'haṁ śādhi māṁ tvāṁ prapannam ||2.7 ||

न हि प्रपश्यामि ममापनुद्याद्यच्छोकमुच्छोषणमिन्द्रियाणाम् ।
अवाप्य भूमावसपत्नमृद्धं राज्यं सुराणामपि चाधिपत्यम् ॥ २.८ ॥
na hi prapaśyāmi mamāpanudyādyacchōkamucchōṣaṇamindriyāṇām |
avāpya bhūmāvasapatnamr̥ddhaṁ rājyaṁ surāṇāmapi cādhipatyam || 2.8 ||

सञ्जय उवाच —
एवमुक्त्वा हृषीकेशं गुडाकेशः परन्तपः ।
न योत्स्य इति गोविन्दमुक्त्वा तूष्णीं बभूव ह ॥ २.९ ॥
sañjaya uvāca —
ēvamuktvā hr̥ṣīkēśaṁ guḍākēśaḥ parantapaḥ |
na yōtsya iti gōvindamuktvā tūṣṇīṁ babhūva ha || 2.9 ||

तमुवाच हृषीकेशः प्रहसन्निव भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः ॥ २.१० ॥
tamuvāca hr̥ṣīkēśaḥ prahasanniva bhārata |
sēnayōrubhayōrmadhyē viṣīdantamidaṁ vacaḥ || 2.10 ||

श्रीभगवानुवाच —
अशोच्यानन्वशोचस्त्वं प्रज्ञावादांश्च भाषसे ।
गतासूनगतासूंश्च नानुशोचन्ति पण्डिताः ॥ २.११ ॥
śrībhagavānuvāca —
aśōcyānanvaśōcastvaṁ prajñāvādāṁśca bhāṣasē |
gatāsūnagatāsūṁśca nānuśōcanti paṇḍitāḥ || 2.11 ||

न त्वेवाहं जातु नासं न त्वं नेमे जनाधिपाः ।
न चैव न भविष्यामः सर्वे वयमतः परम् ॥ २.१२ ॥
na tvēvāhaṁ jātu nāsaṁ na tvaṁ nēmē janādhipāḥ |
na caiva na bhaviṣyāmaḥ sarvē vayamataḥ param || 2.12 ||

देहिनोऽस्मिन्यथा देहे कौमारं यौवनं जरा ।
तथा देहान्तरप्राप्तिर्धीरस्तत्र न मुह्यति ॥ २.१३ ॥
dēhinō:'sminyathā dēhē kaumāraṁ yauvanaṁ jarā |
tathā dēhāntaraprāptirdhīrastatra na muhyati || 2.13 ||

मात्रास्पर्शास्तु कौन्तेय शीतोष्णसुखदुःखदाः ।
आगमापायिनोऽनित्यास्तांस्तितिक्षस्व भारत ॥ २.१४ ॥
mātrāsparśāstu kauntēya śītōṣṇasukhaduḥkhadāḥ |
āgamāpāyinō:'nityāstāṁstitikṣasva bhārata || 2.14 ||

यं हि न व्यथयन्त्येते पुरुषं पुरुषर्षभ ।
समदुःखसुखं धीरं सोऽमृतत्वाय कल्पते ॥ २.१५ ॥
yaṁ hi na vyathayantyētē puruṣaṁ puruṣarṣabha |
samaduḥkhasukhaṁ dhīraṁ sō:'mr̥tatvāya kalpatē || 2.15 ||

नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः ।
उभयोरपि दृष्टोऽन्तस्त्वनयोस्तत्त्वदर्शिभिः ॥ २.१६ ॥
nāsatō vidyatē bhāvō nābhāvō vidyatē sataḥ |
ubhayōrapi dr̥ṣṭō:'ntastvanayōstattvadarśibhiḥ || 2.16 ||

अविनाशि तु तद्विद्धि येन सर्वमिदं ततम् ।
विनाशमव्ययस्यास्य न कश्चित्कर्तुमर्हति ॥ २.१७ ॥
avināśi tu tadviddhi yēna sarvamidaṁ tatam |
vināśamavyayasyāsya na kaścitkartumarhati || 2.17 ||

अन्तवन्त इमे देहा नित्यस्योक्ताः शरीरिणः ।
अनाशिनोऽप्रमेयस्य तस्माद्युध्यस्व भारत ॥ २.१८ ॥
antavanta imē dēhā nityasyōktāḥ śarīriṇaḥ |
anāśinō:'pramēyasya tasmādyudhyasva bhārata || 2.18 ||

य एनं वेत्ति हन्तारं यश्चैनं मन्यते हतम् ।
उभौ तौ न विजानीतो नायं हन्ति न हन्यते ॥ २.१९ ॥
ya ēnaṁ vētti hantāraṁ yaścainaṁ manyatē hatam |
ubhau tau na vijānītō nāyaṁ hanti na hanyatē || 2.19 ||

न जायते म्रियते वा कदाचिन्नायं भूत्वाभविता वा न भूयः ।
अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराणो न हन्यते हन्यमाने शरीरे ॥ २.२० ॥
na jāyatē mriyatē vā kadācinnāyaṁ bhūtvābhavitā vā na bhūyaḥ |
ajō nityaḥ śāśvatō:'yaṁ purāṇō na hanyatē hanyamānē śarīrē || 2.20 ||

वेदाविनाशिनं नित्यं य एनमजमव्ययम् ।
कथं स पुरुषः पार्थ कं घातयति हन्ति कम् ॥ २.२१ ॥
vēdāvināśinaṁ nityaṁ ya ēnamajamavyayam |
kathaṁ sa puruṣaḥ pārtha kaṁ ghātayati hanti kam || 2.21 ||

वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि ।
तथा शरीराणि विहाय जीर्णान्यन्यानि संयाति नवानि देही ॥ २.२२ ॥
vāsāṁsi jīrṇāni yathā vihāya navāni gr̥hṇāti narō:'parāṇi |
tathā śarīrāṇi vihāya jīrṇānyanyāni saṁyāti navāni dēhī || 2.22 ||

नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावकः ।
न चैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुतः ॥ २.२३ ॥
nainaṁ chindanti śastrāṇi nainaṁ dahati pāvakaḥ |
na cainaṁ klēdayantyāpō na śōṣayati mārutaḥ || 2.23 ||

अच्छेद्योऽयमदाह्योऽयमक्लेद्योऽशोष्य एव च ।
नित्यः सर्वगतः स्थाणुरचलोऽयं सनातनः ॥ २.२४ ॥
acchēdyō:'yamadāhyō:'yamaklēdyō:'śōṣya ēva ca |
nityaḥ sarvagataḥ sthāṇuracalō:'yaṁ sanātanaḥ || 2.24 ||

अव्यक्तोऽयमचिन्त्योऽयमविकार्योऽयमुच्यते ।
तस्मादेवं विदित्वैनं नानुशोचितुमर्हसि ॥ २.२५ ॥
avyaktō:'yamacintyō:'yamavikāryō:'yamucyatē |
tasmādēvaṁ viditvainaṁ nānuśōcitumarhasi || 2.25 ||

अथ चैनं नित्यजातं नित्यं वा मन्यसे मृतम् ।
तथापि त्वं महाबाहो नैवं शोचितुमर्हसि ॥ २.२६ ॥

atha cainaṁ nityajātaṁ nityaṁ vā manyasē mr̥tam |
tathāpi tvaṁ mahābāhō naivaṁ śōcitumarhasi || 2.26 ||

जातस्य हि ध्रुवो मृत्युर्ध्रुवं जन्म मृतस्य च ।
तस्मादपरिहार्येऽर्थे न त्वं शोचितुमर्हसि ॥ २.२७ ॥
jātasya hi dhruvō mr̥tyurdhruvaṁ janma mr̥tasya ca |
tasmādaparihāryē:'rthē na tvaṁ śōcitumarhasi || 2.27 ||

अव्यक्तादीनि भूतानि व्यक्तमध्यानि भारत ।
अव्यक्तनिधनान्येव तत्र का परिदेवना ॥ २.२८ ॥
avyaktādīni bhūtāni vyaktamadhyāni bhārata |
avyaktanidhanānyēva tatra kā paridēvanā || 2.28 ||

आश्चर्यवत्पश्यति कश्चिदेनमाश्चर्यवद्वदति तथैव चान्यः ।
आश्चर्यवच्चैनमन्यः शृणोति श्रुत्वाप्येनं वेद न चैव कश्चित् ॥ २.२९ ॥
āścaryavatpaśyati kaścidēnamāścaryavadvadati tathaiva cānyaḥ |
āścaryavaccainamanyaḥ śr̥ṇōti śrutvāpyēnaṁ vēda na caiva kaścit || 2.29 ||

देही नित्यमवध्योऽयं देहे सर्वस्य भारत ।
तस्मात्सर्वाणि भूतानि न त्वं शोचितुमर्हसि ॥ २.३० ॥
dēhī nityamavadhyō:'yaṁ dēhē sarvasya bhārata |
tasmātsarvāṇi bhūtāni na tvaṁ śōcitumarhasi || 2.30 ||

स्वधर्ममपि चावेक्ष्य न विकम्पितुमर्हसि ।
धर्म्याद्धि युद्धाच्छ्रेयोऽन्यत्क्षत्त्रियस्य न विद्यते ॥ २.३१ ॥
svadharmamapi cāvēkṣya na vikampitumarhasi |
dharmyāddhi yuddhācchrēyō:'nyatkṣattriyasya na vidyatē || 2.31 ||

यदृच्छया चोपपन्नं स्वर्गद्वारमपावृतम् ।
सुखिनः क्षत्रियाः पार्थ लभन्ते युद्धमीदृशम् ॥ २.३२ ॥
yadr̥cchayā cōpapannaṁ svargadvāramapāvr̥tam |
sukhinaḥ kṣatriyāḥ pārtha labhantē yuddhamīdr̥śam || 2.32 ||

अथ चेत्त्वमिमं धर्म्यं सङ्ग्रामं न करिष्यसि ।
ततः स्वधर्मं कीर्तिं च हित्वा पापमवाप्स्यसि ॥ २.३३ ॥
atha cēttvamimaṁ dharmyaṁ saṅgrāmaṁ na kariṣyasi |
tataḥ svadharmaṁ kīrtiṁ ca hitvā pāpamavāpsyasi || 2.33 ||

अकीर्तिं चापि भूतानि कथयिष्यन्ति तेऽव्ययाम् ।
सम्भावितस्य चाकीर्तिर्मरणादतिरिच्यते ॥ २.३४ ॥
akīrtiṁ cāpi bhūtāni kathayiṣyanti tē:'vyayām |
sambhāvitasya cākīrtirmaraṇādatiricyatē || 2.34 ||

भयाद्रणादुपरतं मंस्यन्ते त्वां महारथाः ।
येषां च त्वं बहुमतो भूत्वा यास्यसि लाघवम् ॥ २.३५ ॥
bhayādraṇāduparataṁ maṁsyantē tvāṁ mahārathāḥ |
yēṣāṁ ca tvaṁ bahumatō bhūtvā yāsyasi lāghavam || 2.35 ||

अवाच्यवादांश्च बहून्वदिष्यन्ति तवाहिताः ।
निन्दन्तस्तव सामर्थ्यं ततो दुःखतरं नु किम् ॥ २.३६ ॥
avācyavādāṁśca bahūnvadiṣyanti tavāhitāḥ |
nindantastava sāmarthyaṁ tatō duḥkhataraṁ nu kim || 2.36 ||

हतो वा प्राप्स्यसि स्वर्गं जित्वा वा भोक्ष्यसे महीम् ।
तस्मादुत्तिष्ठ कौन्तेय युद्धाय कृतनिश्चयः ॥ २.३७ ॥
hatō vā prāpsyasi svargaṁ jitvā vā bhōkṣyasē mahīm |
tasmāduttiṣṭha kauntēya yuddhāya kr̥taniścayaḥ || 2.37 ||

सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ ।
ततो युद्धाय युज्यस्व नैवं पापमवाप्स्यसि ॥ २.३८ ॥
sukhaduḥkhē samē kr̥tvā lābhālābhau jayājayau |
tatō yuddhāya yujyasva naivaṁ pāpamavāpsyasi || 2.38 ||

एषा तेऽभिहिता साङ्‍ख्ये बुद्धिर्योगे त्विमां शृणु ।
बुद्ध्या युक्तो यया पार्थ कर्मबन्धं प्रहास्यसि ॥ २.३९ ॥
ēṣā tē:'bhihitā sāṅkhyē buddhiryōgē tvimāṁ śr̥ṇu |
buddhyā yuktō yayā pārtha karmabandhaṁ prahāsyasi || 2.39 ||

नेहाभिक्रमनाशोऽस्ति प्रत्यवायो न विद्यते ।
स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य त्रायते महतो भयात् ॥ २.४० ॥
nēhābhikramanāśō:'sti pratyavāyō na vidyatē |
svalpamapyasya dharmasya trāyatē mahatō bhayāt || 2.40 ||

व्यवसायात्मिका बुद्धिरेकेह कुरुनन्दन ।
बहुशाखा ह्यनन्ताश्च बुद्धयोऽव्यवसायिनाम् ॥ २.४१ ॥
vyavasāyātmikā buddhirēkēha kurunandana |
bahuśākhā hyanantāśca buddhayō:'vyavasāyinām || 2.41 ||

यामिमां पुष्पितां वाचं प्रवदन्त्यविपश्चितः ।
वेदवादरताः पार्थ नान्यदस्तीति वादिनः ॥ २.४२ ॥
yāmimāṁ puṣpitāṁ vācaṁ pravadantyavipaścitaḥ |
vēdavādaratāḥ pārtha nānyadastīti vādinaḥ || 2.42 ||

कामात्मानः स्वर्गपरा जन्मकर्मफलप्रदाम् ।
क्रियाविशेषबहुलां भोगैश्वर्यगतिं प्रति ॥ २.४३ ॥
kāmātmānaḥ svargaparā janmakarmaphalapradām |
kriyāviśēṣabahulāṁ bhōgaiśvaryagatiṁ prati || 2.43 ||

भोगैश्वर्यप्रसक्तानां तयापहृतचेतसाम् ।
व्यवसायात्मिका बुद्धिः समाधौ न विधीयते ॥ २.४४ ॥
bhōgaiśvaryaprasaktānāṁ tayāpahr̥tacētasām |
vyavasāyātmikā buddhiḥ samādhau na vidhīyatē || 2.44 ||

त्रैगुण्यविषया वेदा निस्त्रैगुण्यो भवार्जुन ।
निर्द्वन्द्वो नित्यसत्त्वस्थो निर्योगक्षेम आत्मवान् ॥ २.४५ ॥
traiguṇyaviṣayā vēdā nistraiguṇyō bhavārjuna |
nirdvandvō nityasattvasthō niryōgakṣēma ātmavān || 2.45 ||

यावानर्थ उदपाने सर्वतःसम्प्लुतोदके ।
तावान् सर्वेषु वेदेषु ब्राह्मणस्य विजानतः ॥ २.४६ ॥
yāvānartha udapānē sarvataḥsamplutōdakē |
tāvān sarvēṣu vēdēṣu brāhmaṇasya vijānataḥ || 2.46 ||

कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन ।
मा कर्मफलहेतुर्भूर्मा ते सङ्गोऽस्त्वकर्मणि ॥ २.४७ ॥
karmaṇyēvādhikārastē mā phalēṣu kadācana |
mā karmaphalahēturbhūrmā tē saṅgō:'stvakarmaṇi || 2.47 ||

योगस्थः कुरु कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा धनञ्जय ।
सिद्ध्यसिद्ध्योः समो भूत्वा समत्वं योग उच्यते ॥ २.४८ ॥
yōgasthaḥ kuru karmāṇi saṅgaṁ tyaktvā dhanañjaya |
siddhyasiddhyōḥ samō bhūtvā samatvaṁ yōga ucyatē || 2.48 ||

दूरेण ह्यवरं कर्म बुद्धियोगाद्धनञ्जय ।
बुद्धौ शरणमन्विच्छ कृपणाः फलहेतवः ॥ २.४९ ॥
dūrēṇa hyavaraṁ karma buddhiyōgāddhanañjaya |
buddhau śaraṇamanviccha kr̥paṇāḥ phalahētavaḥ || 2.49 ||

बुद्धियुक्तो जहातीह उभे सुकृतदुष्कृते ।
तस्माद्योगाय युज्यस्व योगः कर्मसु कौशलम् ॥ २.५० ॥
buddhiyuktō jahātīha ubhē sukr̥taduṣkr̥tē |
tasmādyōgāya yujyasva yōgaḥ karmasu kauśalam || 2.50 ||

कर्मजं बुद्धियुक्ता हि फलं त्यक्त्वा मनीषिणः ।
जन्मबन्धविनिर्मुक्ताः पदं गच्छन्त्यनामयम् ॥ २.५१ ॥
karmajaṁ buddhiyuktā hi phalaṁ tyaktvā manīṣiṇaḥ |
janmabandhavinirmuktāḥ padaṁ gacchantyanāmayam || 2.51 ||

यदा ते मोहकलिलं बुद्धिर्व्यतितरिष्यति ।
तदा गन्तासि निर्वेदं श्रोतव्यस्य श्रुतस्य च ॥ २.५२ ॥
yadā tē mōhakalilaṁ buddhirvyatitariṣyati |
tadā gantāsi nirvēdaṁ śrōtavyasya śrutasya ca || 2.52 ||

श्रुतिविप्रतिपन्ना ते यदा स्थास्यति निश्चला ।
समाधावचला बुद्धिस्तदा योगमवाप्स्यसि ॥ २.५३ ॥
śrutivipratipannā tē yadā sthāsyati niścalā |
samādhāvacalā buddhistadā yōgamavāpsyasi || 2.53 ||

अर्जुन उवाच —
स्थितप्रज्ञस्य का भाषा समाधिस्थस्य केशव ।
स्थितधीः किं पृभाषेत किमासीत व्रजेत किम् ॥ २.५४ ॥
arjuna uvāca —
sthitaprajñasya kā bhāṣā samādhisthasya kēśava |
sthitadhīḥ kiṁ pr̥bhāṣēta kimāsīta vrajēta kim || 2.54 ||

श्रीभगवानुवाच —
प्रजहाति यदा कामान्सर्वान्पार्थ मनोगतान् ।
आत्मन्येवात्मना तुष्टः स्थितप्रज्ञस्तदोच्यते ॥ २.५५ ॥
śrībhagavānuvāca —
prajahāti yadā kāmānsarvānpārtha manōgatān |
ātmanyēvātmanā tuṣṭaḥ sthitaprajñastadōcyatē || 2.55 ||

दुःखेष्वनुद्विग्नमनाः सुखेषु विगतस्पृहः ।
वीतरागभयक्रोधः स्थितधीर्मुनिरुच्यते ॥ २.५६ ॥
duḥkhēṣvanudvignamanāḥ sukhēṣu vigataspr̥haḥ |
vītarāgabhayakrōdhaḥ sthitadhīrmunirucyatē || 2.56 ||

यः सर्वत्रानभिस्नेहस्तत्तत्प्राप्य शुभाशुभम् ।
नाभिनन्दति न द्वेष्टि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २.५७ ॥
yaḥ sarvatrānabhisnēhastattatprāpya śubhāśubham |
nābhinandati na dvēṣṭi tasya prajñā pratiṣṭhitā || 2.57 ||

यदा संहरते चायं कूर्मोऽङ्गानीव सर्वशः ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २.५८ ॥
yadā saṁharatē cāyaṁ kūrmō:'ṅgānīva sarvaśaḥ |
indriyāṇīndriyārthēbhyastasya prajñā pratiṣṭhitā || 2.58 ||

विषया विनिवर्तन्ते निराहारस्य देहिनः ।
रसवर्जं रसोऽप्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते ॥ २.५९ ॥
viṣayā vinivartantē nirāhārasya dēhinaḥ |
rasavarjaṁ rasō:'pyasya paraṁ dr̥ṣṭvā nivartatē || 2.59 ||

यततो ह्यपि कौन्तेय पुरुषस्य विपश्चितः ।
इन्द्रियाणि प्रमाथीनि हरन्ति प्रसभं मनः ॥ २.६० ॥
yatatō hyapi kauntēya puruṣasya vipaścitaḥ |
indriyāṇi pramāthīni haranti prasabhaṁ manaḥ || 2.60 ||

तानि सर्वाणि संयम्य युक्त आसीत मत्परः ।
वशे हि यस्येन्द्रियाणि तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २.६१ ॥
tāni sarvāṇi saṁyamya yukta āsīta matparaḥ |
vaśē hi yasyēndriyāṇi tasya prajñā pratiṣṭhitā || 2.61 ||

ध्यायतो विषयान्पुंसः सङ्गस्तेषूपजायते ।
सङ्गात्सञ्जायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते ॥ २.६२ ॥
dhyāyatō viṣayānpuṁsaḥ saṅgastēṣūpajāyatē |
saṅgātsañjāyatē kāmaḥ kāmātkrōdhō:'bhijāyatē || 2.62 ||

क्रोधाद्भवति संमोहः संमोहात्स्मृतिविभ्रमः ।
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति ॥ २.६३ ॥
krōdhādbhavati saṁmōhaḥ saṁmōhātsmr̥tivibhramaḥ |
smr̥tibhraṁśādbuddhināśō buddhināśātpraṇaśyati || 2.63 ||

रागद्वेषवियुक्तैस्तु विषयानिन्द्रियैश्चरन् ।
आत्मवश्यैर्विधेयात्मा प्रसादमधिगच्छति ॥ २.६४ ॥
rāgadvēṣaviyuktaistu viṣayānindriyaiścaran |
ātmavaśyairvidhēyātmā prasādamadhigacchati || 2.64 ||

प्रसादे सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते ।
प्रसन्नचेतसो ह्याशु बुद्धिः पर्यवतिष्ठते ॥ २.६५ ॥
prasādē sarvaduḥkhānāṁ hānirasyōpajāyatē |
prasannacētasō hyāśu buddhiḥ paryavatiṣṭhatē || 2.65 ||

नास्ति बुद्धिरयुक्तस्य न चायुक्तस्य भावना ।
न चाभावयतः शान्तिरशान्तस्य कुतः सुखम् ॥ २.६६ ॥
nāsti buddhirayuktasya na cāyuktasya bhāvanā |
na cābhāvayataḥ śāntiraśāntasya kutaḥ sukham || 2.66 ||

इन्द्रियाणां हि चरतां यन्मनोऽनुविधीयते ।
तदस्य हरति प्रज्ञां वायुर्नावमिवाम्भसि ॥ २.६७ ॥
indriyāṇāṁ hi caratāṁ yanmanō:'nuvidhīyatē |
tadasya harati prajñāṁ vāyurnāvamivāmbhasi || 2.67 ||

तस्माद्यस्य महाबाहो निगृहीतानि सर्वशः ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेभ्यस्तस्य प्रज्ञा प्रतिष्ठिता ॥ २.६८ ॥
tasmādyasya mahābāhō nigr̥hītāni sarvaśaḥ |
indriyāṇīndriyārthēbhyastasya prajñā pratiṣṭhitā || 2.68 ||

या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी ।
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ॥ २.६९ ॥
yā niśā sarvabhūtānāṁ tasyāṁ jāgarti saṁyamī |
yasyāṁ jāgrati bhūtāni sā niśā paśyatō munēḥ || 2.69 ||

आपूर्यमाणमचलप्रतिष्ठं समुद्रमापः प्रविशन्ति यद्वत् ।
तद्वत्कामा यं प्रविशन्ति सर्वे स शान्तिमाप्नोति न कामकामी ॥ २.७० ॥
āpūryamāṇamacalapratiṣṭhaṁ samudramāpaḥ praviśanti yadvat |
tadvatkāmā yaṁ praviśanti sarvē sa śāntimāpnōti na kāmakāmī || 2.70 ||

विहाय कामान्यः सर्वान्पुमांश्चरति निःस्पृहः ।
निर्ममो निरहङ्कारः स शान्तिमधिगच्छति ॥ २.७१ ॥
vihāya kāmānyaḥ sarvānpumāṁścarati niḥspr̥haḥ |
nirmamō nirahaṅkāraḥ sa śāntimadhigacchati || 2.71 ||

एषा ब्राह्मी स्थितिः पार्थ नैनां प्राप्य विमुह्यति ।
स्थित्वास्यामन्तकालेऽपि ब्रह्मनिर्वाणमृच्छति ॥ २.७२ ॥
ēṣā brāhmī sthitiḥ pārtha naināṁ prāpya vimuhyati |
sthitvāsyāmantakālē:'pi brahmanirvāṇamr̥cchati || 2.72 ||

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे साङ्ख्ययोगो नाम द्वितीयोऽध्यायः ||२||

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē sāṅkhyayōgō nāma dvitīyō'dhyāyaḥ|||

Bhagavad Gita Chapter 3 : Karm Yog

अर्जुन उवाच —
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन ।
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव ॥ ३.१ ॥
arjuna uvāca —
jyāyasī cētkarmaṇastē matā buddhirjanārdana |
tatkiṁ karmaṇi ghōrē māṁ niyōjayasi kēśava || 3.1 ||

व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे ।
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ॥ ३.२ ॥
vyāmiśrēṇēva vākyēna buddhiṁ mōhayasīva mē |
tadēkaṁ vada niścitya yēna śrēyō:'hamāpnuyām || 3.2

श्रीभगवानुवाच —
लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ ।
ज्ञानयोगेन साङ्‍ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ॥ ३.३ ॥
śrībhagavānuvāca —
lōkē:'smindvividhā niṣṭhā purā prōktā mayānagha |
jñānayōgēna sāṅkhyānāṁ karmayōgēna yōginām || 3.3 ||

न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते ।
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति ॥ ३.४ ॥
na karmaṇāmanārambhānnaiṣkarmyaṁ puruṣō:'śnutē |
na ca saṁnyasanādēva siddhiṁ samadhigacchati || 3.4 ||

न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् ।
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृतिजैर्गुणैः ॥ ३.५ ॥
na hi kaścitkṣaṇamapi jātu tiṣṭhatyakarmakr̥t |
kāryatē hyavaśaḥ karma sarvaḥ prakr̥tijairguṇaiḥ || 3.5 ||

कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् ।
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ॥ ३.६ ॥
karmēndriyāṇi saṁyamya ya āstē manasā smaran |
indriyārthānvimūḍhātmā mithyācāraḥ sa ucyatē || 3.6 ||

यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन ।
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥ ३.७ ॥
yastvindriyāṇi manasā niyamyārabhatē:'rjuna |
karmēndriyaiḥ karmayōgamasaktaḥ sa viśiṣyatē || 3.7 ||

नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः ।
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिध्येदकर्मणः ॥ ३.८ ॥
niyataṁ kuru karma tvaṁ karma jyāyō hyakarmaṇaḥ |
śarīrayātrāpi ca tē na prasidhyēdakarmaṇaḥ || 3.8 ||

यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः ।
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर ॥ ३.९ ॥
yajñārthātkarmaṇō:'nyatra lōkō:'yaṁ karmabandhanaḥ |
tadarthaṁ karma kauntēya muktasaṅgaḥ samācara || 3.9 ||

सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः ।
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥ ३.१० ॥
sahayajñāḥ prajāḥ sr̥ṣṭvā purōvāca prajāpatiḥ |
anēna prasaviṣyadhvamēṣa vō:'stviṣṭakāmadhuk || 3.10 ||

देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः ।
परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥ ३.११ ॥
dēvānbhāvayatānēna tē dēvā bhāvayantu vaḥ |
parasparaṁ bhāvayantaḥ śrēyaḥ paramavāpsyatha || 3.11 ||

इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः ।
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव सः ॥ ३.१२ ॥
iṣṭānbhōgānhi vō dēvā dāsyantē yajñabhāvitāḥ |
tairdattānapradāyaibhyō yō bhuṅktē stēna ēva saḥ || 3.12 ||

यज्ञशिष्टाशिनः सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषैः ।
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् ॥ ३.१३ ॥
yajñaśiṣṭāśinaḥ santō mucyantē sarvakilbiṣaiḥ |
bhuñjatē tē tvaghaṁ pāpā yē pacantyātmakāraṇāt || 3.13 ||

अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भवः ।
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥ ३.१४ ॥
annādbhavanti bhūtāni parjanyādannasambhavaḥ |
yajñādbhavati parjanyō yajñaḥ karmasamudbhavaḥ || 3.14 ||

कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥ ३.१५ ॥
karma brahmōdbhavaṁ viddhi brahmākṣarasamudbhavam |
tasmātsarvagataṁ brahma nityaṁ yajñē pratiṣṭhitam || 3.15 ||

एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः ।
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥ ३.१६ ॥
ēvaṁ pravartitaṁ cakraṁ nānuvartayatīha yaḥ |
aghāyurindriyārāmō mōghaṁ pārtha sa jīvati || 3.16 ||

यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः ।
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ॥ ३.१७ ॥
yastvātmaratirēva syādātmatr̥ptaśca mānavaḥ |
ātmanyēva ca santuṣṭastasya kāryaṁ na vidyatē || 3.17

नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन ।
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ॥ ३.१८ ॥
naiva tasya kr̥tēnārthō nākr̥tēnēha kaścana |
na cāsya sarvabhūtēṣu kaścidarthavyapāśrayaḥ || 3.18 ||

तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर ।
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः ॥ ३.१९ ॥
tasmādasaktaḥ satataṁ kāryaṁ karma samācara |
asaktō hyācarankarma paramāpnōti pūruṣaḥ || 3.19 ||

कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः ।
लोकसङ्ग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ॥ ३.२० ॥
karmaṇaiva hi saṁsiddhimāsthitā janakādayaḥ |
lōkasaṅgrahamēvāpi sampaśyankartumarhasi || 3.20 ||

यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः ।
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते ॥ ३.२१ ॥
yadyadācarati śrēṣṭhastattadēvētarō janaḥ |
sa yatpramāṇaṁ kurutē lōkastadanuvartatē || 3.21 ||

न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किञ्चन ।
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ॥ ३.२२ ॥
na mē pārthāsti kartavyaṁ triṣu lōkēṣu kiñcana |
nānavāptamavāptavyaṁ varta ēva ca karmaṇi || 3.22 ||

यदि ह्यहं न वर्तेय जातु कर्मण्यतन्द्रितः ।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥ ३.२३ ॥
yadi hyahaṁ na vartēya jātu karmaṇyatandritaḥ |
mama vartmānuvartantē manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ || 3.23 ||

उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् ।
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ॥ ३.२४ ॥
utsīdēyurimē lōkā na kuryāṁ karma cēdaham |
saṅkarasya ca kartā syāmupahanyāmimāḥ prajāḥ || 3.24 ||

सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत ।
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसङ्ग्रहम् ॥ ३.२५ ॥
saktāḥ karmaṇyavidvāṁsō yathā kurvanti bhārata |
kuryādvidvāṁstathāsaktaścikīrṣurlōkasaṅgraham || 3.25 ||

न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् ।
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ॥ ३.२६ ॥
na buddhibhēdaṁ janayēdajñānāṁ karmasaṅginām |
jōṣayētsarvakarmāṇi vidvānyuktaḥ samācaran || 3.26 ||

प्रकृतेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः ।
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ॥ ३.२७ ॥
prakr̥tēḥ kriyamāṇāni guṇaiḥ karmāṇi sarvaśaḥ |
ahaṅkāravimūḍhātmā kartāhamiti manyatē || 3.27 ||

तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः ।
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ॥ ३.२८ ॥
tattvavittu mahābāhō guṇakarmavibhāgayōḥ |
guṇā guṇēṣu vartanta iti matvā na sajjatē || 3.28 ||

प्रकृतेर्गुणसंमूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु ।
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् ॥ ३.२९ ॥
prakr̥tērguṇasaṁmūḍhāḥ sajjantē guṇakarmasu |
tānakr̥tsnavidō mandānkr̥tsnavinna vicālayēt || 3.29 ||

मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा ।
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ॥ ३.३० ॥
mayi sarvāṇi karmāṇi saṁnyasyādhyātmacētasā |
nirāśīrnirmamō bhūtvā yudhyasva vigatajvaraḥ || 3.30 ||

ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवाः ।
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभिः ॥ ३.३१ ॥
yē mē matamidaṁ nityamanutiṣṭhanti mānavāḥ |
śraddhāvantō:'nasūyantō mucyantē tē:'pi karmabhiḥ || 3.31 ||

ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् ।
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः ॥ ३.३२ ॥
yē tvētadabhyasūyantō nānutiṣṭhanti mē matam |
sarvajñānavimūḍhāṁstānviddhi naṣṭānacētasaḥ || 3.32 ||

सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृतेर्ज्ञानवानपि ।
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति ॥ ३.३३ ॥
sadr̥śaṁ cēṣṭatē svasyāḥ prakr̥tērjñānavānapi |
prakr̥tiṁ yānti bhūtāni nigrahaḥ kiṁ kariṣyati || 3.33 ||

इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ ।
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ॥ ३.३४ ॥
indriyasyēndriyasyārthē rāgadvēṣau vyavasthitau |
tayōrna vaśamāgacchēttau hyasya paripanthinau || 3.34 ||

श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् ।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥ ३.३५ ॥
śrēyānsvadharmō viguṇaḥ paradharmātsvanuṣṭhitāt |
svadharmē nidhanaṁ śrēyaḥ paradharmō bhayāvahaḥ || 3.35 ||

अर्जुन उवाच —
अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः ।
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ॥ ३.३६ ॥
arjuna uvāca —
atha kēna prayuktō:'yaṁ pāpaṁ carati pūruṣaḥ |
anicchannapi vārṣṇēya balādiva niyōjitaḥ || 3.36 ||

श्रीभगवानुवाच —
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः ।
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् ॥ ३.३७ ॥
śrībhagavānuvāca —
kāma ēṣa krōdha ēṣa rajōguṇasamudbhavaḥ |
mahāśanō mahāpāpmā viddhyēnamiha vairiṇam || 3.37 ||

धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च ।
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥ ३.३८ ॥
dhūmēnāvriyatē vahniryathādarśō malēna ca |
yathōlbēnāvr̥tō garbhastathā tēnēdamāvr̥tam || 3.38 ||

आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा ।
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च ॥ ३.३९ ॥

āvr̥taṁ jñānamētēna jñāninō nityavairiṇā |
kāmarūpēṇa kauntēya duṣpūrēṇānalēna ca || 3.39 ||

इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते ।
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ॥ ३.४० ॥
indriyāṇi manō buddhirasyādhiṣṭhānamucyatē |
ētairvimōhayatyēṣa jñānamāvr̥tya dēhinam || 3.40 ||

तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ ।
पाप्मानं प्रजहिह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥ ३.४१ ॥
tasmāttvamindriyāṇyādau niyamya bharatarṣabha |
pāpmānaṁ prajahihyēnaṁ jñānavijñānanāśanam || 3.41 ||

इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः ।
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ ३.४२ ॥
indriyāṇi parāṇyāhurindriyēbhyaḥ paraṁ manaḥ |
manasastu parā buddhiryō buddhēḥ paratastu saḥ || 3.42 ||

एवं बुद्धेः परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना ।
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् ॥ ३.४३ ॥
ēvaṁ buddhēḥ paraṁ buddhvā saṁstabhyātmānamātmanā |
jahi śatruṁ mahābāhō kāmarūpaṁ durāsadam || 3.43 ||

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां, योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे कर्मयोगो नाम तृतीयोऽध्यायः

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē karmayōgō nāma tṛtīyō'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 4: Gyan Karm Sanyas Yog

श्रीभगवानुवाच —
इमं विवस्वते योगं प्रोक्तवानहमव्ययम् ।
विवस्वान्मनवे प्राह मनुरिक्ष्वाकवेऽब्रवीत् ॥ ४.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
imaṁ vivasvatē yōgaṁ prōktavānahamavyayam |
vivasvānmanavē prāha manurikṣvākavē:'bravīt || 4.1 ||

एवं परम्पराप्राप्तमिमं राजर्षयो विदुः ।
स कालेनेह महता योगो नष्टः परन्तप ॥ ४.२ ॥
ēvaṁ paramparāprāptamimaṁ rājarṣayō viduḥ |
sa kālēnēha mahatā yōgō naṣṭaḥ parantapa || 4.2 ||

स एवायं मया तेऽद्य योगः प्रोक्तः पुरातनः ।
भक्तोऽसि मे सखा चेति रहस्यं ह्येतदुत्तमम् ॥ ४.३ ॥
sa ēvāyaṁ mayā tē:'dya yōgaḥ prōktaḥ purātanaḥ |
bhaktō:'si mē sakhā cēti rahasyaṁ hyētaduttamam || 4.3 ||

अर्जुन उवाच —
अपरं भवतो जन्म परं जन्म विवस्वतः ।
कथमेतद्विजानीयां त्वमादौ प्रोक्तवानिति ॥ .४४ ॥
arjuna uvāca —
aparaṁ bhavatō janma paraṁ janma vivasvataḥ |
kathamētadvijānīyāṁ tvamādau prōktavāniti || .44 ||

श्रीभगवानुवाच —
बहूनि मे व्यतीतानि जन्मानि तव चार्जुन ।
तान्यहं वेद सर्वाणि न त्वं वेत्थ परन्तप ॥ ४.५ ॥
śrībhagavānuvāca —
bahūni mē vyatītāni janmāni tava cārjuna |
tānyahaṁ vēda sarvāṇi na tvaṁ vēttha parantapa || 4.5 ||

अजोऽपि सन्नव्ययात्मा
भूतानामीश्वरोऽपि सन् ।
प्रकृतिं स्वामधिष्ठाय
सम्भवाम्यात्ममायया ॥ ४.६ ॥
ajō:'pi sannavyayātmā
bhūtānāmīśvarō:'pi san |
prakr̥tiṁ svāmadhiṣṭhāya
sambhavāmyātmamāyayā || 4.6 ||

यदा यदा हि धर्मस्य ग्लानिर्भवति भारत ।
अभ्युत्थानमधर्मस्य तदात्मानं सृजाम्यहम् ॥ ४.७ ॥
yadā yadā hi dharmasya glānirbhavati bhārata |
abhyutthānamadharmasya tadātmānaṁ sr̥jāmyaham || 4.7 ||

परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम् ।
धर्मसंस्थापनार्थाय सम्भवामि युगे युगे ॥ ४.८ ॥
paritrāṇāya sādhūnāṁ vināśāya ca duṣkr̥tām |
dharmasaṁsthāpanārthāya sambhavāmi yugē yugē || 4.8 ||

जन्म कर्म च मे दिव्यमेवं यो वेत्ति तत्त्वतः ।
त्यक्त्वा देहं पुनर्जन्म नैति मामेति सोऽर्जुन ॥ ४.९ ॥
janma karma ca mē divyamēvaṁ yō vētti tattvataḥ |
tyaktvā dēhaṁ punarjanma naiti māmēti sō:'rjuna || 4.9 ||

वीतरागभयक्रोधा मन्मया मामुपाश्रिताः ।
बहवो ज्ञानतपसा पूता मद्भावमागताः ॥ ४.१० ॥
vītarāgabhayakrōdhā manmayā māmupāśritāḥ |
bahavō jñānatapasā pūtā madbhāvamāgatāḥ || 4.10 ||

ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथैव भजाम्यहम् ।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥ ४.११ ॥
yē yathā māṁ prapadyantē tāṁstathaiva bhajāmyaham |
mama vartmānuvartantē manuṣyāḥ pārtha sarvaśaḥ || 4.11 ||

काङ्क्षन्तः कर्मणां सिद्धिं यजन्त इह देवताः ।
क्षिप्रं हि मानुषे लोके सिद्धिर्भवति कर्मजा ॥ ४.१२ ॥
kāṅkṣantaḥ karmaṇāṁ siddhiṁ yajanta iha dēvatāḥ |
kṣipraṁ hi mānuṣē lōkē siddhirbhavati karmajā || 4.12 ||

चातुर्वर्ण्यं मया सृष्टं गुणकर्मविभागशः ।
तस्य कर्तारमपि मां विद्ध्यकर्तारमव्ययम् ॥ ४.१३ ॥
cāturvarṇyaṁ mayā sr̥ṣṭaṁ guṇakarmavibhāgaśaḥ |
tasya kartāramapi māṁ viddhyakartāramavyayam || 4.13 ||

न मां कर्माणि लिम्पन्ति न मे कर्मफले स्पृहा ।
इति मां योऽभिजानाति कर्मभिर्न स बध्यते ॥ ४.१४ ॥
na māṁ karmāṇi limpanti na mē karmaphalē spr̥hā |
iti māṁ yō:'bhijānāti karmabhirna sa badhyatē || 4.14 ||

एवं ज्ञात्वा कृतं कर्म पूर्वैरपि मुमुक्षुभिः ।
कुरु कर्मैव तस्मात्त्वं पूर्वैः पूर्वतरं कृतम् ॥ ४.१५ ॥

ēvaṁ jñātvā kr̥taṁ karma pūrvairapi mumukṣubhiḥ |
kuru karmaiva tasmāttvaṁ pūrvaiḥ pūrvataraṁ kr̥tam || 4.15 ||

किं कर्म किमकर्मेति
कवयोऽप्यत्र मोहिताः ।
तत्ते कर्म प्रवक्ष्यामि
यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥ ४.१६ ॥
kiṁ karma kimakarmēti
kavayō:'pyatra mōhitāḥ |
tattē karma pravakṣyāmi
yajjñātvā mōkṣyasē:'śubhāt || 4.16 ||

कर्मणो ह्यपि बोद्धव्यं बोद्धव्यं च विकर्मणः ।
अकर्मणश्च बोद्धव्यं गहना कर्मणो गतिः ॥ ४.१७ ॥
karmaṇō hyapi bōddhavyaṁ bōddhavyaṁ ca vikarmaṇaḥ |
akarmaṇaśca bōddhavyaṁ gahanā karmaṇō gatiḥ || 4.17 ||

कर्मण्यकर्म यः पश्येदकर्मणि च कर्म यः ।
स बुद्धिमान्मनुष्येषु स युक्तः कृत्स्नकर्मकृत् ॥ ४.१८ ॥
karmaṇyakarma yaḥ paśyēdakarmaṇi ca karma yaḥ |
sa buddhimānmanuṣyēṣu sa yuktaḥ kr̥tsnakarmakr̥t || 4.18 ||

यस्य सर्वे समारम्भाः कामसङ्कल्पवर्जिताः ।
ज्ञानाग्निदग्धकर्माणं तमाहुः पण्डितं बुधाः ॥ ४.१९ ॥
yasya sarvē samārambhāḥ kāmasaṅkalpavarjitāḥ |
jñānāgnidagdhakarmāṇaṁ tamāhuḥ paṇḍitaṁ budhāḥ || 4.19 ||

त्यक्त्वा कर्मफलासङ्गं नित्यतृप्तो निराश्रयः ।
कर्मण्यभिप्रवृत्तोऽपि नैव किञ्चित्करोति सः ॥ ४.२० ॥
tyaktvā karmaphalāsaṅgaṁ nityatr̥ptō nirāśrayaḥ |
karmaṇyabhipravr̥ttō:'pi naiva kiñcitkarōti saḥ || 4.20 ||

निराशीर्यतचित्तात्मा त्यक्तसर्वपरिग्रहः ।
शारीरं केवलं कर्म कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् ॥ ४.२१ ॥
nirāśīryatacittātmā tyaktasarvaparigrahaḥ |
śārīraṁ kēvalaṁ karma kurvannāpnōti kilbiṣam || 4.21 ||

यदृच्छालाभसन्तुष्टो द्वन्द्वातीतो विमत्सरः ।
समः सिद्धावसिद्धौ च कृत्वापि न निबध्यते ॥ ४.२२ ॥
yadr̥cchālābhasantuṣṭō dvandvātītō vimatsaraḥ |
samaḥ siddhāvasiddhau ca kr̥tvāpi na nibadhyatē || 4.22 ||

गतसङ्गस्य मुक्तस्य ज्ञानावस्थितचेतसः ।
यज्ञायाचरतः कर्म समग्रं प्रविलीयते ॥ ४.२३ ॥
gatasaṅgasya muktasya jñānāvasthitacētasaḥ |
yajñāyācarataḥ karma samagraṁ pravilīyatē || 4.23 ||

ब्रह्मार्पणं ब्रह्म हविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतम् ।
ब्रह्मैव तेन गन्तव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥ ४.२४ ॥
brahmārpaṇaṁ brahma havirbrahmāgnau brahmaṇā hutam |
brahmaiva tēna gantavyaṁ brahmakarmasamādhinā || 4.24 ||

दैवमेवापरे यज्ञं योगिनः पर्युपासते ।
ब्रह्माग्नावपरे यज्ञं यज्ञेनैवोपजुह्वति ॥ ४.२५ ॥
daivamēvāparē yajñaṁ yōginaḥ paryupāsatē |
brahmāgnāvaparē yajñaṁ yajñēnaivōpajuhvati || 4.25 ||

श्रोत्रादीनीन्द्रियाण्यन्ये संयमाग्निषु जुह्वति ।
शब्दादीन्विषयानन्य इन्द्रियाग्निषु जुह्वति ॥ ४.२६ ॥

śrōtrādīnīndriyāṇyanyē saṁyamāgniṣu juhvati |
śabdādīnviṣayānanya indriyāgniṣu juhvati || 4.26 ||

सर्वाणीन्द्रियकर्माणि प्राणकर्माणि चापरे ।
आत्मसंयमयोगाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते ॥ ४.२७ ॥
sarvāṇīndriyakarmāṇi prāṇakarmāṇi cāparē |
ātmasaṁyamayōgāgnau juhvati jñānadīpitē || 4.27 ||

द्रव्ययज्ञास्तपोयज्ञा योगयज्ञास्तथापरे ।
स्वाध्यायज्ञानयज्ञाश्च यतयः संशितव्रताः ॥ ४.२८ ॥
dravyayajñāstapōyajñā yōgayajñāstathāparē |
svādhyāyajñānayajñāśca yatayaḥ saṁśitavratāḥ || 4.28 ||

अपाने जुह्वति प्राणं प्राणेऽपानं तथापरे ।
प्राणापानगती रुद्ध्वा प्राणायामपरायणाः ॥ ४.२९ ॥
apānē juhvati prāṇaṁ prāṇē:'pānaṁ tathāparē |
prāṇāpānagatī ruddhvā prāṇāyāmaparāyaṇāḥ || 4.29 ||

अपरे नियताहाराः प्राणान्प्राणेषु जुह्वति ।
सर्वेऽप्येते यज्ञविदो यज्ञक्षपितकल्मषाः ॥ ४.३० ॥
aparē niyatāhārāḥ prāṇānprāṇēṣu juhvati |
sarvē:'pyētē yajñavidō yajñakṣapitakalmaṣāḥ || 4.30 ||

यज्ञशिष्टामृतभुजो यान्ति ब्रह्म सनातनम् ।
नायं लोकोऽस्त्ययज्ञस्य कुतोऽन्यः कुरुसत्तम ॥ ४.३१ ॥
yajñaśiṣṭāmr̥tabhujō yānti brahma sanātanam |
nāyaṁ lōkō:'styayajñasya kutō:'nyaḥ kurusattama || 4.31 ||

एवं बहुविधा यज्ञा वितता ब्रह्मणो मुखे ।
कर्मजान्विद्धि तान्सर्वानेवं ज्ञात्वा विमोक्ष्यसे ॥ ४.३२ ॥
ēvaṁ bahuvidhā yajñā vitatā brahmaṇō mukhē |
karmajānviddhi tānsarvānēvaṁ jñātvā vimōkṣyasē || 4.32 ||

श्रेयान्द्रव्यमयाद्यज्ञाज्ज्ञानयज्ञः परन्तप ।
सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते ॥ ४.३३ ॥
śrēyāndravyamayādyajñājjñānayajñaḥ parantapa |
sarvaṁ karmākhilaṁ pārtha jñānē parisamāpyatē || 4.33 ||

तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया ।
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः ॥ ४.३४ ॥
tadviddhi praṇipātēna paripraśnēna sēvayā |
upadēkṣyanti tē jñānaṁ jñāninastattvadarśinaḥ || 4.34 ||

यज्ज्ञात्वा न पुनर्मोहमेवं यास्यसि पाण्डव ।
येन भूतान्यशेषेण द्रक्ष्यस्यात्मन्यथो मयि ॥ ४.३५ ॥
yajjñātvā na punarmōhamēvaṁ yāsyasi pāṇḍava |
yēna bhūtānyaśēṣēṇa drakṣyasyātmanyathō mayi || 4.35 ||

अपि चेदसि पापेभ्यः सर्वेभ्यः पापकृत्तमः ।
सर्वं ज्ञानप्लवेनैव वृजिनं सन्तरिष्यसि ॥ ४.३६ ॥
api cēdasi pāpēbhyaḥ sarvēbhyaḥ pāpakr̥ttamaḥ |
sarvaṁ jñānaplavēnaiva vr̥jinaṁ santariṣyasi || 4.36 ||

यथैधांसि समिद्धोऽग्निर्भस्मसात्कुरुतेऽर्जुन ।
ज्ञानाग्निः सर्वकर्माणि भस्मसात्कुरुते तथा ॥ ४.३७ ॥

yathaidhāṁsi samiddhō:'gnirbhasmasātkurutē:'rjuna |
jñānāgniḥ sarvakarmāṇi bhasmasātkurutē tathā || 4.37 ||

न हि ज्ञानेन सदृशं पवित्रमिह विद्यते ।
तत्स्वयं योगसंसिद्धः कालेनात्मनि विन्दति ॥ ४.३८ ॥
na hi jñānēna sadr̥śaṁ pavitramiha vidyatē |
tatsvayaṁ yōgasaṁsiddhaḥ kālēnātmani vindati || 4.38 ||

श्रद्धावांल्लभते ज्ञानं तत्परः संयतेन्द्रियः ।
ज्ञानं लब्ध्वा परां शान्तिमचिरेणाधिगच्छति ॥ ४.३९ ॥
śraddhāvāṁllabhatē jñānaṁ tatparaḥ saṁyatēndriyaḥ |
jñānaṁ labdhvā parāṁ śāntimacirēṇādhigacchati || 4.39 ||

अज्ञश्चाश्रद्दधानश्च संशयात्मा विनश्यति ।
नायं लोकोऽस्ति न परो न सुखं संशयात्मनः ॥ ४.४० ॥
ajñaścāśraddadhānaśca saṁśayātmā vinaśyati |
nāyaṁ lōkō:'sti na parō na sukhaṁ saṁśayātmanaḥ || 4.40 ||

योगसंन्यस्तकर्माणं ज्ञानसञ्छिन्नसंशयम् ।
आत्मवन्तं न कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ॥ ४.४१ ॥
yōgasaṁnyastakarmāṇaṁ jñānasañchinnasaṁśayam |
ātmavantaṁ na karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya || 4.41 ||

तस्मादज्ञानसम्भूतं हृत्स्थं ज्ञानासिनात्मनः ।
छित्त्वैनं संशयं योगमातिष्ठोत्तिष्ठ भारत ॥ ४.४२ ॥
tasmādajñānasambhūtaṁ hr̥tsthaṁ jñānāsinātmanaḥ |
chittvainaṁ saṁśayaṁ yōgamātiṣṭhōttiṣṭha bhārata || 4.42 ||

ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसम्वादे ज्ञानकर्मसन्न्यासयोगो नाम चतुर्थोऽध्यायः ॥४॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē jñānakarmasannyāsayōgō nāma caturthō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 5 : Karm Sanyas Yog

अर्जुन उवाच —
संन्यासं कर्मणां कृष्ण पुनर्योगं च शंससि ।
यच्छ्रेय एतयोरेकं तन्मे ब्रूहि सुनिश्चितम् ॥ ५.१ ॥
arjuna uvāca —
saṁnyāsaṁ karmaṇāṁ kr̥ṣṇa punaryōgaṁ ca śaṁsasi |
yacchrēya ētayōrēkaṁ tanmē brūhi suniścitam || 5.1 ||

श्रीभगवानुवाच —
संन्यासः कर्मयोगश्च निःश्रेयसकरावुभौ ।
तयोस्तु कर्मसंन्यासात्कर्मयोगो विशिष्यते ॥ ५.२ ॥
śrībhagavānuvāca —
saṁnyāsaḥ karmayōgaśca niḥśrēyasakarāvubhau |
tayōstu karmasaṁnyāsātkarmayōgō viśiṣyatē || 5.2 ||

ज्ञेयः स नित्यसंन्यासी यो न द्वेष्टि न काङ्क्षति ।
निर्द्वन्द्वो हि महाबाहो सुखं बन्धात्प्रमुच्यते ॥ ५.३ ॥
jñēyaḥ sa nityasaṁnyāsī yō na dvēṣṭi na kāṅkṣati |
nirdvandvō hi mahābāhō sukhaṁ bandhātpramucyatē || 5.3 ||

साङ्‍ख्ययोगौ पृथग्बालाः प्रवदन्ति न पण्डिताः ।
एकमप्यास्थितः सम्यगुभयोर्विन्दते फलम् ॥ ५.४ ॥
sāṅkhyayōgau pr̥thagbālāḥ pravadanti na paṇḍitāḥ |
ēkamapyāsthitaḥ samyagubhayōrvindatē phalam || 5.4 ||

यत्साङ्‍ख्यैः प्राप्यते स्थानं तद्योगैरपि गम्यते ।
एकं साङ्‍ख्यं च योगं च यः पश्यति स पश्यति ॥ ५.५ ॥
yatsāṅkhyaiḥ prāpyatē sthānaṁ tadyōgairapi gamyatē |
ēkaṁ sāṅkhyaṁ ca yōgaṁ ca yaḥ paśyati sa paśyati || 5.5 ||

संन्यासस्तु महाबाहो दुःखमाप्तुमयोगतः ।
योगयुक्तो मुनिर्ब्रह्म नचिरेणाधिगच्छति ॥ ५.६ ॥
saṁnyāsastu mahābāhō duḥkhamāptumayōgataḥ |
yōgayuktō munirbrahma nacirēṇādhigacchati || 5.6 ||

योगयुक्तो विशुद्धात्मा
विजितात्मा जितेन्द्रियः ।
सर्वभूतात्मभूतात्मा
कुर्वन्नपि न लिप्यते ॥५. ७ ॥
yōgayuktō viśuddhātmā
vijitātmā jitēndriyaḥ |
sarvabhūtātmabhūtātmā
kurvannapi na lipyatē ||5. 7 ||

नैव किञ्चित्करोमीति युक्तो मन्येत तत्त्ववित् ।
पश्यञ्शृण्वन्स्पृशञ्जिघ्रन्नश्नन्गच्छन्स्वपञ्श्वसन् ॥ ५.८ ॥
naiva kiñcitkarōmīti yuktō manyēta tattvavit |
paśyañśr̥ṇvanspr̥śañjighrannaśnangacchansvapañśvasan || 5.8 ||

प्रलपन् विसृजन्गृह्णन्नुन्मिषन्निमिषन्नपि ।
इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु वर्तन्त इति धारयन् ॥ ५.९ ॥
pralapan visr̥jangr̥hṇannunmiṣannimiṣannapi |
indriyāṇīndriyārthēṣu vartanta iti dhārayan || 5.9 ||

ब्रह्मण्याधाय कर्माणि सङ्गं त्यक्त्वा करोति यः ।
लिप्यते न स पापेन पद्मपत्रमिवाम्भसा ॥ ५.१० ॥
brahmaṇyādhāya karmāṇi saṅgaṁ tyaktvā karōti yaḥ |
lipyatē na sa pāpēna padmapatramivāmbhasā || 5.10 ||

कायेन मनसा बुद्ध्या केवलैरिन्द्रियैरपि ।
योगिनः कर्म कुर्वन्ति सङ्गं त्यक्त्वात्मशुद्धये ॥ ५.११ ॥
kāyēna manasā buddhyā kēvalairindriyairapi |
yōginaḥ karma kurvanti saṅgaṁ tyaktvātmaśuddhayē || 5.11 ||

युक्तः कर्मफलं त्यक्त्वा
शान्तिमाप्नोति नैष्ठिकीम् ।
अयुक्तः कामकारेण
फले सक्तो निबध्यते ॥ ५.१२ ॥
yuktaḥ karmaphalaṁ tyaktvā
śāntimāpnōti naiṣṭhikīm |
ayuktaḥ kāmakārēṇa
phalē saktō nibadhyatē || 5.12 ||

सर्वकर्माणि मनसा संन्यस्यास्ते सुखं वशी ।
नवद्वारे पुरे देही नैव कुर्वन्न कारयन् ॥ ५.१३ ॥
sarvakarmāṇi manasā saṁnyasyāstē sukhaṁ vaśī |
navadvārē purē dēhī naiva kurvanna kārayan || 5.13 ||

न कर्तृत्वं न कर्माणि लोकस्य सृजति प्रभुः ।
न कर्मफलसंयोगं स्वभावस्तु प्रवर्तते ॥ ५.१४ ॥
na kartr̥tvaṁ na karmāṇi lōkasya sr̥jati prabhuḥ |
na karmaphalasaṁyōgaṁ svabhāvastu pravartatē || 5.14 ||

नादत्ते कस्यचित्पापं न चैव सुकृतं विभुः ।
अज्ञानेनावृतं ज्ञानं तेन मुह्यन्ति जन्तवः ॥ ५.१५ ॥
nādattē kasyacitpāpaṁ na caiva sukr̥taṁ vibhuḥ |
ajñānēnāvr̥taṁ jñānaṁ tēna muhyanti jantavaḥ || 5.15 ||

ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः ।
तेषामादित्यवज्ज्ञानं प्रकाशयति तत्परम् ॥ ५.१६ ॥
jñānēna tu tadajñānaṁ yēṣāṁ nāśitamātmanaḥ |
tēṣāmādityavajjñānaṁ prakāśayati tatparam || 5.16 ||

तद्बुद्धयस्तदात्मानस्तन्निष्ठास्तत्परायणाः ।
गच्छन्त्यपुनरावृत्तिं ज्ञाननिर्धूतकल्मषाः ॥५.१७ ॥
tadbuddhayastadātmānastanniṣṭhāstatparāyaṇāḥ |
gacchantyapunarāvr̥ttiṁ jñānanirdhūtakalmaṣāḥ ||5.17 ||

विद्याविनयसम्पन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तिनि ।
शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ॥ ५.१८ ॥
vidyāvinayasampannē brāhmaṇē gavi hastini |
śuni caiva śvapākē ca paṇḍitāḥ samadarśinaḥ || 5.18 ||

इहैव तैर्जितः सर्गो येषां साम्ये स्थितं मनः ।
निर्दोषं हि समं ब्रह्म तस्माद्ब्रह्मणि ते स्थिताः ॥ ५.१९ ॥
ihaiva tairjitaḥ sargō yēṣāṁ sāmyē sthitaṁ manaḥ |
nirdōṣaṁ hi samaṁ brahma tasmādbrahmaṇi tē sthitāḥ || 5.19 ||

न प्रहृष्येत्प्रियं प्राप्य नोद्विजेत्प्राप्य चाप्रियम् ।
स्थिरबुद्धिरसंमूढो ब्रह्मविद्ब्रह्मणि स्थितः ॥ ५.२० ॥
na prahr̥ṣyētpriyaṁ prāpya nōdvijētprāpya cāpriyam |
sthirabuddhirasaṁmūḍhō brahmavidbrahmaṇi sthitaḥ || 5.20 ||

बाह्यस्पर्शेष्वसक्तात्मा
विन्दत्यात्मनि यत्सुखम् ।
स ब्रह्मयोगयुक्तात्मा
सुखमक्षयमश्नुते ॥ ५.२१ ॥

bāhyasparśēṣvasaktātmā
vindatyātmani yatsukham |
sa brahmayōgayuktātmā
sukhamakṣayamaśnutē || 5.21 ||

ये हि संस्पर्शजा भोगा दुःखयोनय एव ते ।
आद्यन्तवन्तः कौन्तेय न तेषु रमते बुधः ॥ ५.२२ ॥
yē hi saṁsparśajā bhōgā duḥkhayōnaya ēva tē |
ādyantavantaḥ kauntēya na tēṣu ramatē budhaḥ || 5.22 ||

शक्नोतीहैव यः सोढुं प्राक्छरीरविमोक्षणात् ।
कामक्रोधोद्भवं वेगं स युक्तः स सुखी नरः ॥ ५.२३ ॥
śaknōtīhaiva yaḥ sōḍhuṁ prākcharīravimōkṣaṇāt |
kāmakrōdhōdbhavaṁ vēgaṁ sa yuktaḥ sa sukhī naraḥ || 5.23 ||

योऽन्तःसुखोऽन्तरारामस्तथान्तर्ज्योतिरेव यः ।
स योगी ब्रह्मनिर्वाणं ब्रह्मभूतोऽधिगच्छति ॥ ५.२४ ॥
yō:'ntaḥsukhō:'ntarārāmastathāntarjyōtirēva yaḥ |
sa yōgī brahmanirvāṇaṁ brahmabhūtō:'dhigacchati || 5.24 ||

लभन्ते ब्रह्मनिर्वाणमृषयः क्षीणकल्मषाः ।
छिन्नद्वैधा यतात्मानः सर्वभूतहिते रताः ॥ ५.२५ ॥
labhantē brahmanirvāṇamr̥ṣayaḥ kṣīṇakalmaṣāḥ |
chinnadvaidhā yatātmānaḥ sarvabhūtahitē ratāḥ || 5.25 ||

कामक्रोधवियुक्तानां यतीनां यतचेतसाम् ।
अभितो ब्रह्मनिर्वाणं वर्तते विदितात्मनाम् ॥ ५.२६ ॥
kāmakrōdhaviyuktānāṁ yatīnāṁ yatacētasām |
abhitō brahmanirvāṇaṁ vartatē viditātmanām || 5.26 ||

स्पर्शान्कृत्वा बहिर्बाह्यांश्चक्षुश्चैवान्तरे भ्रुवोः ।
प्राणापानौ समौ कृत्वा नासाभ्यन्तरचारिणौ ॥ ५.२७ ॥
sparśānkr̥tvā bahirbāhyāṁścakṣuścaivāntarē bhruvōḥ |
prāṇāpānau samau kr̥tvā nāsābhyantaracāriṇau || 5.27 ||

यतेन्द्रियमनोबुद्धिर्मुनिर्मोक्षपरायणः ।
विगतेच्छाभयक्रोधो यः सदा मुक्त एव सः ॥ ५.२८ ॥
yatēndriyamanōbuddhirmunirmōkṣaparāyaṇaḥ |
vigatēcchābhayakrōdhō yaḥ sadā mukta ēva saḥ || 5.28 ||

भोक्तारं यज्ञतपसां सर्वलोकमहेश्वरम् ।
सुहृदं सर्वभूतानां ज्ञात्वा मां शान्तिमृच्छति ॥ ५.२९ ॥
bhōktāraṁ yajñatapasāṁ sarvalōkamahēśvaram |
suhr̥daṁ sarvabhūtānāṁ jñātvā māṁ śāntimr̥cchati || 5.29 ||

ओं तत्सत् । इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविध्यायां
योगशास्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे संन्यासयोगो नाम पञ्चमोऽध्यायः॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē karmasannyāsayōgō nāma pañcamō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 6 : Aatmsayam Yog

श्रीभगवानुवाच —
अनाश्रितः कर्मफलं कार्यं कर्म करोति यः ।
स संन्यासी च योगी च न निरग्निर्न चाक्रियः ॥ ६.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
anāśritaḥ karmaphalaṁ kāryaṁ karma karōti yaḥ |
sa saṁnyāsī ca yōgī ca na niragnirna cākriyaḥ || 6.1 ||

यं संन्यासमिति प्राहुर्योगं तं विद्धि पाण्डव ।
न ह्यसंन्यस्तसङ्कल्पो योगी भवति कश्चन ॥ ६.२ ॥
yaṁ saṁnyāsamiti prāhuryōgaṁ taṁ viddhi pāṇḍava |
na hyasaṁnyastasaṅkalpō yōgī bhavati kaścana || 6.2 ||

आरुरुक्षोर्मुनेर्योगं कर्म कारणमुच्यते ।
योगारूढस्य तस्यैव शमः कारणमुच्यते ॥ ६.३ ॥
yōgārūḍhasya tasyaiva śamaḥ kāraṇamucyatē || 6.3 ||
ārurukṣōrmunēryōgaṁ karma kāraṇamucyatē |

यदा हि नेन्द्रियार्थेषु न कर्मस्वनुषज्जते ।
सर्वसङ्कल्पसंन्यासी योगारूढस्तदोच्यते ॥ ६.४ ॥
yadā hi nēndriyārthēṣu na karmasvanuṣajjatē |
sarvasaṅkalpasaṁnyāsī yōgārūḍhastadōcyatē || 6.4 ||

उद्धरेदात्मनात्मानं नात्मानमवसादयेत् ।
आत्मैव ह्यात्मनो बन्धुरात्मैव रिपुरात्मनः ॥ ६.५ ॥
uddharēdātmanātmānaṁ nātmānamavasādayēt |
ātmaiva hyātmanō bandhurātmaiva ripurātmanaḥ || 6.5 ||

बन्धुरात्मात्मनस्तस्य येनात्मैवात्मना जितः ।
अनात्मनस्तु शत्रुत्वे वर्तेतात्मैव शत्रुवत् ॥६. ६ ॥
bandhurātmātmanastasya yēnātmaivātmanā jitaḥ |
anātmanastu śatrutvē vartētātmaiva śatruvat ||6. 6 ||

जितात्मनः प्रशान्तस्य परमात्मा समाहितः ।
शीतोष्णसुखदुःखेषु तथा मानापमानयोः ॥ ६.७ ॥
jitātmanaḥ praśāntasya paramātmā samāhitaḥ |
śītōṣṇasukhaduḥkhēṣu tathā mānāpamānayōḥ || 6.7 ||

ज्ञानविज्ञानतृप्तात्मा कूटस्थो विजितेन्द्रियः ।
युक्त इत्युच्यते योगी समलोष्टाश्मकाञ्चनः ॥ ६.८ ॥
jñānavijñānatr̥ptātmā kūṭasthō vijitēndriyaḥ |
yukta ityucyatē yōgī samalōṣṭāśmakāñcanaḥ || 6.8 ||

सुहृन्मित्रार्युदासीनमध्यस्थद्वेष्यबन्धुषु ।
साधुष्वपि च पापेषु समबुद्धिर्विशिष्यते ॥ ६.९ ॥
suhr̥nmitrāryudāsīnamadhyasthadvēṣyabandhuṣu |
sādhuṣvapi ca pāpēṣu samabuddhirviśiṣyatē || 6.9 ||

योगी युञ्जीत सततमात्मानं रहसि स्थितः ।
एकाकी यतचित्तात्मा निराशीरपरिग्रहः ॥ ६.१० ॥
yōgī yuñjīta satatamātmānaṁ rahasi sthitaḥ |
ēkākī yatacittātmā nirāśīraparigrahaḥ || 6.10 ||

शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ।
नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥ ६.११ ॥
śucau dēśē pratiṣṭhāpya sthiramāsanamātmanaḥ |
nātyucchritaṁ nātinīcaṁ cailājinakuśōttaram || 6.11 ||

तत्रैकाग्रं मनः कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
उपविश्यासने युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये ॥ ६.१२ ॥
tatraikāgraṁ manaḥ kr̥tvā yatacittēndriyakriyaḥ |
upaviśyāsanē yuñjyādyōgamātmaviśuddhayē || 6.12 ||

समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः ।
सम्प्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ॥ ६.१३ ॥
samaṁ kāyaśirōgrīvaṁ dhārayannacalaṁ sthiraḥ |
samprēkṣya nāsikāgraṁ svaṁ diśaścānavalōkayan || 6.13 ||

प्रशान्तात्मा विगतभीर्ब्रह्मचारिव्रते स्थितः ।
मनः संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्परः ॥ ६.१४ ॥
praśāntātmā vigatabhīrbrahmacārivratē sthitaḥ |
manaḥ saṁyamya maccittō yukta āsīta matparaḥ || 6.14 ||

युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी नियतमानसः ।
शान्तिं निर्वाणपरमां मत्संस्थामधिगच्छति ॥ ६.१५ ॥
yuñjannēvaṁ sadātmānaṁ yōgī niyatamānasaḥ |
śāntiṁ nirvāṇaparamāṁ matsaṁsthāmadhigacchati || 6.15 ||

नात्यश्नतस्तु योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः ।
न चातिस्वप्नशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ॥ ६.१६ ॥
nātyaśnatastu yōgō:'sti na caikāntamanaśnataḥ |
na cātisvapnaśīlasya jāgratō naiva cārjuna || 6.16 ||

युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
युक्तस्वप्नावबोधस्य योगो भवति दुःखहा ॥ ६.१७ ॥
yuktāhāravihārasya yuktacēṣṭasya karmasu |
yuktasvapnāvabōdhasya yōgō bhavati duḥkhahā || 6.17 ||

यदा विनियतं चित्तमात्मन्येवावतिष्ठते ।
निःस्पृहः सर्वकामेभ्यो युक्त इत्युच्यते तदा ॥ ६.१८ ॥
yadā viniyataṁ cittamātmanyēvāvatiṣṭhatē |
niḥspr̥haḥ sarvakāmēbhyō yukta ityucyatē tadā || 6.18 ||

यदा दीपो निवातस्थो नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
योगिनो यतचित्तस्य युञ्जतो योगमात्मनः ॥ ६.१९ ॥
yadā dīpō nivātasthō nēṅgatē sōpamā smr̥tā |
yōginō yatacittasya yuñjatō yōgamātmanaḥ || 6.19 ||

यत्रोपरमते चित्तं निरुद्धं योगसेवया ।
यत्र चैवात्मनात्मानं पश्यन्नात्मनि तुष्यति ॥ ६.२० ॥
yatrōparamatē cittaṁ niruddhaṁ yōgasēvayā |
yatra caivātmanātmānaṁ paśyannātmani tuṣyati || 6.20 ||

सुखमात्यन्तिकं यत्तद्बुद्धिग्राह्यमतीन्द्रियम् ।
वेत्ति यत्र न चैवायं स्थितश्चलति तत्त्वतः ॥ ६.२१ ॥
sukhamātyantikaṁ yattadbuddhigrāhyamatīndriyam |
vētti yatra na caivāyaṁ sthitaścalati tattvataḥ || 6.21 ||

यं लब्ध्वा चापरं लाभं मन्यते नाधिकं ततः ।
यस्मिन्स्थितो न दुःखेन गुरुणापि विचाल्यते ॥ ६.२२ ॥
yaṁ labdhvā cāparaṁ lābhaṁ manyatē nādhikaṁ tataḥ |
yasminsthitō na duḥkhēna guruṇāpi vicālyatē || 6.22 ||

तं विद्याद्दुःखसंयोगवियोगं योगसंज्ञितम् ।
स निश्चयेन योक्तव्यो योगोऽनिर्विण्णचेतसा ॥ ६.२३ ॥
taṁ vidyādduḥkhasaṁyōgaviyōgaṁ yōgasaṁjñitam |
sa niścayēna yōktavyō yōgō:'nirviṇṇacētasā || 6.23 ||

सङ्कल्पप्रभवान्कामांस्त्यक्त्वा सर्वानशेषतः ।
मनसैवेन्द्रियग्रामं विनियम्य समन्ततः ॥ ६.२४ ॥
saṅkalpaprabhavānkāmāṁstyaktvā sarvānaśēṣataḥ |
manasaivēndriyagrāmaṁ viniyamya samantataḥ || 6.24 ||

शनैः शनैरुपरमेद्बुद्ध्या धृतिगृहीतया ।
आत्मसंस्थं मनः कृत्वा न किञ्चिदपि चिन्तयेत् ॥ ६.२५ ॥
śanaiḥ śanairuparamēdbuddhyā dhr̥tigr̥hītayā |
ātmasaṁsthaṁ manaḥ kr̥tvā na kiñcidapi cintayēt || 6.25 ||

यतो यतो निश्चरति मनश्चञ्चलमस्थिरम् ।
ततस्ततो नियम्यैतदात्मन्येव वशं नयेत् ॥ ६.२६ ॥
yatō yatō niścarati manaścañcalamasthiram |
tatastatō niyamyaitadātmanyēva vaśaṁ nayēt || 6.26 ||

प्रशान्तमनसं ह्येनं योगिनं सुखमुत्तमम् ।
उपैति शान्तरजसं ब्रह्मभूतमकल्मषम् ॥ ६.२७ ॥
praśāntamanasaṁ hyēnaṁ yōginaṁ sukhamuttamam |
upaiti śāntarajasaṁ brahmabhūtamakalmaṣam || 6.27 ||

युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी विगतकल्मषः ।
सुखेन ब्रह्मसंस्पर्शमत्यन्तं सुखमश्नुते ॥ ६.२८ ॥
yuñjannēvaṁ sadātmānaṁ yōgī vigatakalmaṣaḥ |
sukhēna brahmasaṁsparśamatyantaṁ sukhamaśnutē || 6.28 ||

सर्वभूतस्थमात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि ।
ईक्षते योगयुक्तात्मा सर्वत्र समदर्शनः ॥ ६.२९ ॥
sarvabhūtasthamātmānaṁ sarvabhūtāni cātmani |
īkṣatē yōgayuktātmā sarvatra samadarśanaḥ || 6.29 ||

यो मां पश्यति सर्वत्र सर्वं च मयि पश्यति ।
तस्याहं न प्रणश्यामि स च मे न प्रणश्यति ॥ ६.३० ॥
yō māṁ paśyati sarvatra sarvaṁ ca mayi paśyati |
tasyāhaṁ na praṇaśyāmi sa ca mē na praṇaśyati || 6.30 ||

सर्वभूतस्थितं यो मां भजत्येकत्वमास्थितः ।
सर्वथा वर्तमानोऽपि स योगी मयि वर्तते ॥ ६.३१ ॥
sarvabhūtasthitaṁ yō māṁ bhajatyēkatvamāsthitaḥ |
sarvathā vartamānō:'pi sa yōgī mayi vartatē || 6.31 ||

आत्मौपम्येन सर्वत्र समं पश्यति योऽर्जुन ।
शुखं वा यदि वा दुःखं स योगी परमो मतः ॥ ६.३२ ॥
ātmaupamyēna sarvatra samaṁ paśyati yō:'rjuna |
śukhaṁ vā yadi vā duḥkhaṁ sa yōgī paramō mataḥ || 6.32 ||

अर्जुन उवाच —
योऽयं योगस्त्वया प्रोक्तः
साम्येन मधुसूदन ।
एतस्याहं न पश्यामि
चञ्चलत्वात्स्थितिं स्थिराम् ॥ ६.३३ ॥
arjuna uvāca —
yō:'yaṁ yōgastvayā prōktaḥ
sāmyēna madhusūdana |
ētasyāhaṁ na paśyāmi
cañcalatvātsthitiṁ sthirām || 6.33 ||

चञ्चलं हि मनः कृष्ण प्रमाथि बलवद्दृढम् ।
तस्याहं निग्रहं मन्ये वायोरिव सुदुष्करम् ॥ ६.३४ ॥
cañcalaṁ hi manaḥ kr̥ṣṇa pramāthi balavaddr̥ḍham |
tasyāhaṁ nigrahaṁ manyē vāyōriva suduṣkaram || 6.34 ||

श्रीभगवानुवाच —
असंशयं महाबाहो मनो दुर्निग्रहं चलम् ।
अभ्यासेन तु कौन्तेय वैराग्येण च गृह्यते ॥ ६.३५ ॥
śrībhagavānuvāca —
asaṁśayaṁ mahābāhō manō durnigrahaṁ calam |
abhyāsēna tu kauntēya vairāgyēṇa ca gr̥hyatē || 6.35 ||

असंयतात्मना योगो दुष्प्राप इति मे मतिः ।
वश्यात्मना तु यतता शक्योऽवाप्तुमुपायतः ॥ ६.३६ ॥
asaṁyatātmanā yōgō duṣprāpa iti mē matiḥ |
vaśyātmanā tu yatatā śakyō:'vāptumupāyataḥ || 6.36 ||

अर्जुन उवाच —
अयतिः श्रद्धयोपेतो योगाच्चलितमानसः ।
अप्राप्य योगसंसिद्धिं कां गतिं कृष्ण गच्छति ॥ ६.३७ ॥
arjuna uvāca —
ayatiḥ śraddhayōpētō yōgāccalitamānasaḥ |
aprāpya yōgasaṁsiddhiṁ kāṁ gatiṁ kr̥ṣṇa gacchati || 6.37 ||

कच्चिन्नोभयविभ्रष्टश्छिन्नाभ्रमिव नश्यति ।
अप्रतिष्ठो महाबाहो विमूढो ब्रह्मणः पथि ॥ ६.३८ ॥
kaccinnōbhayavibhraṣṭaśchinnābhramiva naśyati |
apratiṣṭhō mahābāhō vimūḍhō brahmaṇaḥ pathi || 6.38 ||

एतन्मे संशयं कृष्ण च्छेत्तुमर्हस्यशेषतः ।
त्वदन्यः संशयस्यास्य च्छेत्ता न ह्युपपद्यते ॥ ६.३९ ॥
ētanmē saṁśayaṁ kr̥ṣṇa cchēttumarhasyaśēṣataḥ |
tvadanyaḥ saṁśayasyāsya cchēttā na hyupapadyatē || 6.39 ||

श्रीभगवानुवाच —
पार्थ नैवेह नामुत्र विनाशस्तस्य विद्यते ।
न हि कल्याणकृत्कश्चिद्दुर्गतिं तात गच्छति ॥ ६.४० ॥
śrībhagavānuvāca —
pārtha naivēha nāmutra vināśastasya vidyatē |
na hi kalyāṇakr̥tkaściddurgatiṁ tāta gacchati || 6.40 ||

प्राप्य पुण्यकृतां लोकानुषित्वा शाश्वतीः समाः ।
शुचीनां श्रीमतां गेहे योगभ्रष्टोऽभिजायते ॥ ६.४१ ॥
prāpya puṇyakr̥tāṁ lōkānuṣitvā śāśvatīḥ samāḥ |
śucīnāṁ śrīmatāṁ gēhē yōgabhraṣṭō:'bhijāyatē || 6.41 ||

अथवा योगिनामेव कुले भवति धीमताम् ।
एतद्धि दुर्लभतरं लोके जन्म यदीदृशम् ॥ ६.४२ ॥

athavā yōgināmēva kulē bhavati dhīmatām |
ētaddhi durlabhataraṁ lōkē janma yadīdr̥śam || 6.42 ||

तत्र तं बुद्धिसंयोगं लभते पौर्वदेहिकम् ।
यतते च ततो भूयः संसिद्धौ कुरुनन्दन ॥ ६.४३ ॥

tatra taṁ buddhisaṁyōgaṁ labhatē paurvadēhikam |
yatatē ca tatō bhūyaḥ saṁsiddhau kurunandana || 6.43 ||

पूर्वाभ्यासेन तेनैव ह्रियते ह्यवशोऽपि सः ।
जिज्ञासुरपि योगस्य शब्दब्रह्मातिवर्तते ॥ ६.४४ ॥
pūrvābhyāsēna tēnaiva hriyatē hyavaśō:'pi saḥ |
jijñāsurapi yōgasya śabdabrahmātivartatē || 6.44 ||

प्रयत्नाद्यतमानस्तु योगी संशुद्धकिल्बिषः ।
अनेकजन्मसंसिद्धस्ततो याति परां गतिम् ॥ ६.४५ ॥
prayatnādyatamānastu yōgī saṁśuddhakilbiṣaḥ |
anēkajanmasaṁsiddhastatō yāti parāṁ gatim || 6.45 ||

तपस्विभ्योऽधिको योगी
ज्ञानिभ्योऽपि मतोऽधिकः ।
कर्मिभ्यश्चाधिको योगी
तस्माद्योगी भवार्जुन ॥ ६.४६ ॥
tapasvibhyō:'dhikō yōgī
jñānibhyō:'pi matō:'dhikaḥ |
karmibhyaścādhikō yōgī
tasmādyōgī bhavārjuna || 6.46 ||

योगिनामपि सर्वेषां मद्गतेनान्तरात्मना ।
श्रद्धावान्भजते यो मां स मे युक्ततमो मतः ॥ ६.४७ ॥
yōgināmapi sarvēṣāṁ madgatēnāntarātmanā |
śraddhāvānbhajatē yō māṁ sa mē yuktatamō mataḥ || 6.47 ||

ॐ तत्सत्। इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु बह्मविद्यायांयोगशास्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादेध्यानयोगो नाम षष्ठोऽध्यायः ॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē ātmasaṃyamayōgō nāma ṣaṣṭhō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 7 : Gyan Vigyan Yog

श्रीभगवानुवाच —
मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः ।
असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ॥ ७.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
mayyāsaktamanāḥ pārtha yōgaṁ yuñjanmadāśrayaḥ |
asaṁśayaṁ samagraṁ māṁ yathā jñāsyasi tacchr̥ṇu || 7.1 ||

ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः ।
यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते ॥ ७.२ ॥
jñānaṁ tē:'haṁ savijñānamidaṁ vakṣyāmyaśēṣataḥ |
yajjñātvā nēha bhūyō:'nyajjñātavyamavaśiṣyatē || 7.2 ||

मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये ।
यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः ॥ ७.३ ॥
manuṣyāṇāṁ sahasrēṣu kaścidyatati siddhayē |
yatatāmapi siddhānāṁ kaścinmāṁ vētti tattvataḥ || 7.3 ||

भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च ।
अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥ ७.४ ॥
bhūmirāpō:'nalō vāyuḥ khaṁ manō buddhirēva ca |
ahaṅkāra itīyaṁ mē bhinnā prakr̥tiraṣṭadhā || 7.4 ||

अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् ।
जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ॥ ७.५ ॥
aparēyamitastvanyāṁ prakr̥tiṁ viddhi mē parām |
jīvabhūtāṁ mahābāhō yayēdaṁ dhāryatē jagat || 7.5 ||

एतद्योनीनि भूतानि सर्वाणीत्युपधारय ।
अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा ॥ ७.६ ॥
ētadyōnīni bhūtāni sarvāṇītyupadhāraya |
ahaṁ kr̥tsnasya jagataḥ prabhavaḥ pralayastathā || 7.6 ||

मत्तः परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति धनञ्जय ।
मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव ॥ ७.७ ॥
mattaḥ parataraṁ nānyatkiñcidasti dhanañjaya |
mayi sarvamidaṁ prōtaṁ sūtrē maṇigaṇā iva || 7.7 ||

रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः ।
प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ॥ ७.८ ॥
rasō:'hamapsu kauntēya prabhāsmi śaśisūryayōḥ |
praṇavaḥ sarvavēdēṣu śabdaḥ khē pauruṣaṁ nr̥ṣu || 7.8 ||

पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च
तेजश्चास्मि विभावसौ ।
जीवनं सर्वभूतेषु
तपश्चास्मि तपस्विषु ॥ ७.९ ॥
puṇyō gandhaḥ pr̥thivyāṁ ca
tējaścāsmi vibhāvasau |
jīvanaṁ sarvabhūtēṣu
tapaścāsmi tapasviṣu || 7.9 ||

बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम् ।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ॥ ७.१० ॥
bījaṁ māṁ sarvabhūtānāṁ viddhi pārtha sanātanam |
buddhirbuddhimatāmasmi tējastējasvināmaham || 7.10 ||

बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम् ।
धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ॥ ७.११ ॥
balaṁ balavatāṁ cāhaṁ kāmarāgavivarjitam |
dharmāviruddhō bhūtēṣu kāmō:'smi bharatarṣabha || 7.11 ||

ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तमसाश्च ये ।
मत्त एवेति तान्विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि ॥ ७.१२ ॥
yē caiva sāttvikā bhāvā rājasāstamasāśca yē |
matta ēvēti tānviddhi na tvahaṁ tēṣu tē mayi || 7.12 ||

त्रिभिर्गुणमयैर्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत् ।
मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्ययम् ॥ ७.१३ ॥
tribhirguṇamayairbhāvairēbhiḥ sarvamidaṁ jagat |
mōhitaṁ nābhijānāti māmēbhyaḥ paramavyayam || 7.13 ||

दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया ।
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ॥ ७.१४ ॥
daivī hyēṣā guṇamayī mama māyā duratyayā |
māmēva yē prapadyantē māyāmētāṁ taranti tē || 7.14 ||

न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः ।
माययापहृतज्ञाना आसुरं भावमाश्रिताः ॥ ७.१५ ॥
na māṁ duṣkr̥tinō mūḍhāḥ prapadyantē narādhamāḥ |
māyayāpahr̥tajñānā āsuraṁ bhāvamāśritāḥ || 7.15 ||

चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन ।
आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ ॥ ७.१६ ॥
caturvidhā bhajantē māṁ janāḥ sukr̥tinō:'rjuna |
ārtō jijñāsurarthārthī jñānī ca bharatarṣabha || 7.16 ||

तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते ।
प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः ॥ ७.१७ ॥
tēṣāṁ jñānī nityayukta ēkabhaktirviśiṣyatē |
priyō hi jñāninō:'tyarthamahaṁ sa ca mama priyaḥ || 7.17 ||

उदाराः सर्व एवैते
ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम् ।
आस्थितः स हि युक्तात्मा
मामेवानुत्तमां गतिम् ॥ ७.१८ ॥
udārāḥ sarva ēvaitē
jñānī tvātmaiva mē matam |
āsthitaḥ sa hi yuktātmā
māmēvānuttamāṁ gatim || 7.18 ||

बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते ।
वासुदेवः सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभः ॥ ७.१९ ॥
bahūnāṁ janmanāmantē jñānavānmāṁ prapadyatē |
vāsudēvaḥ sarvamiti sa mahātmā sudurlabhaḥ || 7.19 ||

कामैस्तैस्तैर्हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः ।
तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया ॥ ७.२० ॥
kāmaistaistairhr̥tajñānāḥ prapadyantē:'nyadēvatāḥ |
taṁ taṁ niyamamāsthāya prakr̥tyā niyatāḥ svayā || 7.20 ||

यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति ।
तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् ॥ ७.२१ ॥
yō yō yāṁ yāṁ tanuṁ bhaktaḥ śraddhayārcitumicchati |
tasya tasyācalāṁ śraddhāṁ tāmēva vidadhāmyaham || 7.21 ||

स तया श्रद्धया युक्तस्तस्या राधनमीहते ।
लभते च ततः कामान्मयैव विहितान्हि तान् ॥ ७.२२ ॥
sa tayā śraddhayā yuktastasyā rādhanamīhatē |
labhatē ca tataḥ kāmānmayaiva vihitānhi tān || 7.22 ||

अन्तवत्तु फलं तेषां
तद्भवत्यल्पमेधसाम् ।
देवान्देवयजो यान्ति
मद्भक्ता यान्ति मामपि ॥ ७.२३ ॥
antavattu phalaṁ tēṣāṁ
tadbhavatyalpamēdhasām |
dēvāndēvayajō yānti
madbhaktā yānti māmapi || 7.23 ||

अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते मामबुद्धयः ।
परं भावमजानन्तो ममाव्ययमनुत्तमम् ॥ ७.२४ ॥
avyaktaṁ vyaktimāpannaṁ manyantē māmabuddhayaḥ |
paraṁ bhāvamajānantō mamāvyayamanuttamam || 7.24 ||

नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः ।
मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम् ॥ ७.२५ ॥
nāhaṁ prakāśaḥ sarvasya yōgamāyāsamāvr̥taḥ |
mūḍhō:'yaṁ nābhijānāti lōkō māmajamavyayam || 7.25 ||

वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन ।
भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन ॥ ७.२६ ॥
vēdāhaṁ samatītāni vartamānāni cārjuna |
bhaviṣyāṇi ca bhūtāni māṁ tu vēda na kaścana || 7.26 ||

इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत ।
सर्वभूतानि संमोहं सर्गे यान्ति परन्तप ॥ ७.२७ ॥
icchādvēṣasamutthēna dvandvamōhēna bhārata |
sarvabhūtāni saṁmōhaṁ sargē yānti parantapa || 7.27 ||

येषां त्वन्तगतं पापं
जनानां पुण्यकर्मणाम् ।
ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता
भजन्ते मां दृढव्रताः ॥ ७.२८ ॥
yēṣāṁ tvantagataṁ pāpaṁ
janānāṁ puṇyakarmaṇām |
tē dvandvamōhanirmuktā
bhajantē māṁ dr̥ḍhavratāḥ ||7.28 ||

जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये ।
ते ब्रह्म तद्विदुः कृत्स्नमध्यात्मं कर्म चाखिलम् ॥ ७.२९ ॥
jarāmaraṇamōkṣāya māmāśritya yatanti yē |
tē brahma tadviduḥ kr̥tsnamadhyātmaṁ karma cākhilam || 7.29 ||

साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः ।
प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर्युक्तचेतसः ॥ ७.३० ॥
sādhibhūtādhidaivaṁ māṁ sādhiyajñaṁ ca yē viduḥ |
prayāṇakālē:'pi ca māṁ tē viduryuktacētasaḥ || 7.30 ||

इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्री कृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ॥
|| ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē jñānavijñānayōgō nāma saptamō'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 8 : Akshar Brahma Yog

अर्जुन उवाच —
किं तद्ब्रह्म किमध्यात्मं किं कर्म पुरुषोत्तम ।
अधिभूतं च किं प्रोक्तमधिदैवं किमुच्यते ॥ ८.१ ॥
arjuna uvāca —
kiṁ tadbrahma kimadhyātmaṁ kiṁ karma puruṣōttama |
adhibhūtaṁ ca kiṁ prōktamadhidaivaṁ kimucyatē || 8.1 ||

अधियज्ञः कथं कोऽत्र देहेऽस्मिन्मधुसूदन ।
प्रयाणकाले च कथं ज्ञेयोऽसि नियतात्मभिः ॥ ८.२ ॥
adhiyajñaḥ kathaṁ kō:'tra dēhē:'sminmadhusūdana |
prayāṇakālē ca kathaṁ jñēyō:'si niyatātmabhiḥ || 8.2 ||

श्रीभगवानुवाच —
अक्षरं ब्रह्म परमं स्वभावोऽध्यात्ममुच्यते ।
भूतभावोद्भवकरो विसर्गः कर्मसंज्ञितः ॥ ८.३ ॥
śrībhagavānuvāca —
akṣaraṁ brahma paramaṁ svabhāvō:'dhyātmamucyatē |
bhūtabhāvōdbhavakarō visargaḥ karmasaṁjñitaḥ || 8.3 ||

अधिभूतं क्षरो भावः पुरुषश्चाधिदैवतम् ।
अधियज्ञोऽहमेवात्र देहे देहभृतां वर ॥ ८.४ ॥
adhibhūtaṁ kṣarō bhāvaḥ puruṣaścādhidaivatam |
adhiyajñō:'hamēvātra dēhē dēhabhr̥tāṁ vara || 8.4 ||

अन्तकाले च मामेव स्मरन्मुक्त्वा कलेबरम् ।
यः प्रयाति स मद्भावं याति नास्त्यत्र संशयः ॥ ८.५ ॥
antakālē ca māmēva smaranmuktvā kalēbaram |
yaḥ prayāti sa madbhāvaṁ yāti nāstyatra saṁśayaḥ || 8.5 ||

यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेबरम् ।
तं तमेवैति कौन्तेय सदा तद्भावभावितः ॥ ८.६ ॥
yaṁ yaṁ vāpi smaranbhāvaṁ tyajatyantē kalēbaram |
taṁ tamēvaiti kauntēya sadā tadbhāvabhāvitaḥ || 8.6 ||

तस्मात्सर्वेषु कालेषु मामनुस्मर युध्य च ।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्मामेवैष्यस्यसंशयः ॥ ८.७ ॥
tasmātsarvēṣu kālēṣu māmanusmara yudhya ca |
mayyarpitamanōbuddhirmāmēvaiṣyasyasaṁśayaḥ || 8.7 ||

अभ्यासयोगयुक्तेन चेतसा नान्यगामिना ।
परमं पुरुषं दिव्यं याति पार्थानुचिन्तयन् ॥ ८.८ ॥
abhyāsayōgayuktēna cētasā nānyagāminā |
paramaṁ puruṣaṁ divyaṁ yāti pārthānucintayan || 8.8 ||

कविं पुराणमनुशासितारमणोरणीयांसमनुस्मरेद्यः ।
सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं तमसः परस्तात् ॥ ८.९ ॥
kaviṁ purāṇamanuśāsitāramaṇōraṇīyāṁsamanusmarēdyaḥ |
sarvasya dhātāramacintyarūpamādityavarṇaṁ tamasaḥ parastāt || 8.9 ||

प्रयाणकाले मनसाचलेन
भक्त्या युक्तो योगबलेन चैव ।
भ्रुवोर्मध्ये प्राणमावेश्य सम्य
क्स तं परं पुरुषमुपैति दिव्यम् ॥ ८.१० ॥
prayāṇakālē manasācalēna
bhaktyā yuktō yōgabalēna caiva |
bhruvōrmadhyē prāṇamāvēśya samya
ksa taṁ paraṁ puruṣamupaiti divyam || 8.10 ||

यदक्षरं वेदविदो वदन्ति
विशन्ति यद्यतयो वीतरागाः ।
यदिच्छन्तो ब्रह्मचर्यं चरन्ति
तत्ते पदं सङ्ग्रहेण प्रवक्ष्ये ॥ ८.११ ॥
yadakṣaraṁ vēdavidō vadanti
viśanti yadyatayō vītarāgāḥ |
yadicchantō brahmacaryaṁ caranti
tattē padaṁ saṅgrahēṇa pravakṣyē || 8.11 ||

सर्वद्वाराणि संयम्य मनो हृदि निरुध्य च ।
मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणमास्थितो योगधारणाम् ॥ ८.१२ ॥
sarvadvārāṇi saṁyamya manō hr̥di nirudhya ca |
mūrdhnyādhāyātmanaḥ prāṇamāsthitō yōgadhāraṇām || 8.12 ||

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म
व्याहरन्मामनुस्मरन् ।
यः प्रयाति त्यजन्देहं
स याति परमां गतिम् ॥ ८.१३ ॥
ōmityēkākṣaraṁ brahma
vyāharanmāmanusmaran |
yaḥ prayāti tyajandēhaṁ
sa yāti paramāṁ gatim || 8.13 ||

अनन्यचेताः सततं यो मां स्मरति नित्यशः ।
तस्याहं सुलभः पार्थ नित्ययुक्तस्य योगिनः ॥ ८.१४ ॥
ananyacētāḥ satataṁ yō māṁ smarati nityaśaḥ |
tasyāhaṁ sulabhaḥ pārtha nityayuktasya yōginaḥ || 8.14 ||

मामुपेत्य पुनर्जन्म दुःखालयमशाश्वतम् ।
नाप्नुवन्ति महात्मानः संसिद्धिं परमां गताः ॥ ८.१५ ॥
māmupētya punarjanma duḥkhālayamaśāśvatam |
nāpnuvanti mahātmānaḥ saṁsiddhiṁ paramāṁ gatāḥ || 8.15 ||

आ ब्रह्मभुवनाल्लोकाः पुनरावर्तिनोऽर्जुन ।
मामुपेत्य तु कौन्तेय पुनर्जन्म न विद्यते ॥ ८.१६ ॥
ā brahmabhuvanāllōkāḥ punarāvartinō:'rjuna |
māmupētya tu kauntēya punarjanma na vidyatē || 8.16 ||

सहस्रयुगपर्यन्तमहर्यद्ब्रह्मणो विदुः ।
रात्रिं युगसहस्रान्तां तेऽहोरात्रविदो जनाः ॥ ८.१७ ॥
sahasrayugaparyantamaharyadbrahmaṇō viduḥ |
rātriṁ yugasahasrāntāṁ tē:'hōrātravidō janāḥ || 8.17 ||

अव्यक्ताद्व्यक्तयः सर्वाः प्रभवन्त्यहरागमे ।
रात्र्यागमे प्रलीयन्ते तत्रैवाव्यक्तसंज्ञके ॥ ८.१८ ॥
avyaktādvyaktayaḥ sarvāḥ prabhavantyaharāgamē |
rātryāgamē pralīyantē tatraivāvyaktasaṁjñakē || 8.18 ||

भूतग्रामः स एवायं भूत्वा भूत्वा प्रलीयते ।
रात्र्यागमेऽवशः पार्थ प्रभवत्यहरागमे ॥ ८.१९ ॥
bhūtagrāmaḥ sa ēvāyaṁ bhūtvā bhūtvā pralīyatē |
rātryāgamē:'vaśaḥ pārtha prabhavatyaharāgamē || 8.19 ||

परस्तस्मात्तु भावोऽन्योऽव्यक्तोऽव्यक्तात्सनातनः ।
यः स सर्वेषु भूतेषु नश्यत्सु न विनश्यति ॥ ८.२० ॥
parastasmāttu bhāvō:'nyō:'vyaktō:'vyaktātsanātanaḥ |
yaḥ sa sarvēṣu bhūtēṣu naśyatsu na vinaśyati || 8.20 ||

अव्यक्तोऽक्षर इत्युक्तस्तमाहुः परमां गतिम् ।
यं प्राप्य न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ ८.२१ ॥
avyaktō:'kṣara ityuktastamāhuḥ paramāṁ gatim |
yaṁ prāpya na nivartantē taddhāma paramaṁ mama || 8.21 ||

पुरुषः स परः पार्थ भक्त्या लभ्यस्त्वनन्यया ।
यस्यान्तःस्थानि भूतानि येन सर्वमिदं ततम् ॥ ८.२२ ॥
puruṣaḥ sa paraḥ pārtha bhaktyā labhyastvananyayā |
yasyāntaḥsthāni bhūtāni yēna sarvamidaṁ tatam || 8.22 ||

यत्र काले त्वनावृत्तिमावृत्तिं चैव योगिनः ।
प्रयाता यान्ति तं कालं वक्ष्यामि भरतर्षभ ॥ ८.२३ ॥
yatra kālē tvanāvr̥ttimāvr̥ttiṁ caiva yōginaḥ |
prayātā yānti taṁ kālaṁ vakṣyāmi bharatarṣabha || 8.23 ||

अग्निर्ज्योतिरहः शुक्लः षण्मासा उत्तरायणम् ।
तत्र प्रयाता गच्छन्ति ब्रह्म ब्रह्मविदो जनाः ॥ ८.२४ ॥
agnirjyōtirahaḥ śuklaḥ ṣaṇmāsā uttarāyaṇam |
tatra prayātā gacchanti brahma brahmavidō janāḥ || 8.24 ||

धूमो रात्रिस्तथा कृष्णः षण्मासा दक्षिणायनम् ।
तत्र चान्द्रमसं ज्योतिर्योगी प्राप्य निवर्तते ॥ ८.२५ ॥
dhūmō rātristathā kr̥ṣṇaḥ ṣaṇmāsā dakṣiṇāyanam |
tatra cāndramasaṁ jyōtiryōgī prāpya nivartatē || 8.25 ||

शुक्लकृष्णे गती ह्येते जगतः शाश्वते मते ।
एकया यात्यनावृत्तिमन्ययावर्तते पुनः ॥ ८.२६ ॥
śuklakr̥ṣṇē gatī hyētē jagataḥ śāśvatē matē |
ēkayā yātyanāvr̥ttimanyayāvartatē punaḥ || 8.26 ||

नैते सृती पार्थ जानन्योगी मुह्यति कश्चन ।
तस्मात्सर्वेषु कालेषु योगयुक्तो भवार्जुन ॥ ८.२७ ॥
naitē sr̥tī pārtha jānanyōgī muhyati kaścana |
tasmātsarvēṣu kālēṣu yōgayuktō bhavārjuna || 8.27 ||

वेदेषु यज्ञेषु तपःसु चैव
दानेषु यत्पुण्यफलं प्रदिष्टम् ।
अत्येति तत्सर्वमिदं विदित्वा
योगी परं स्थानमुपैति चाद्यम् ॥ ८.२८ ॥
vēdēṣu yajñēṣu tapaḥsu caiva
dānēṣu yatpuṇyaphalaṁ pradiṣṭam |
atyēti tatsarvamidaṁ viditvā
yōgī paraṁ sthānamupaiti cādyam || 8.28

ॐ तत्सत्। इति श्रिमद्भगवद्गीतासूपनिष्त्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे अक्षरब्रह्मयोगो नाम अष्टमोऽध्यायः ॥

||ōṁ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṁ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṁvādē akṣarabrahmayōgō nāma aṣṭamō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 9 : Raj Vidhya Raj Guhya Yog

श्रीभगवानुवाच —
इदं तु ते गुह्यतमं
प्रवक्ष्याम्यनसूयवे ।
ज्ञानं विज्ञानसहितं
यज्ज्ञात्वा मोक्ष्यसेऽशुभात् ॥ ९.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
idaṁ tu tē guhyatamaṁ
pravakṣyāmyanasūyavē |
jñānaṁ vijñānasahitaṁ
yajjñātvā mōkṣyasē:'śubhāt || 9.1 ||

राजविद्या राजगुह्यं पवित्रमिदमुत्तमम् ।
प्रत्यक्षावगमं धर्म्यं सुसुखं कर्तुमव्ययम् ॥ ९.२ ॥
rājavidyā rājaguhyaṁ pavitramidamuttamam |
pratyakṣāvagamaṁ dharmyaṁ susukhaṁ kartumavyayam || 9.2 ||

अश्रद्दधानाः पुरुषा धर्मस्यास्य परन्तप ।
अप्राप्य मां निवर्तन्ते मृत्युसंसारवर्त्मनि ॥ ९.३ ॥
aśraddadhānāḥ puruṣā dharmasyāsya parantapa |
aprāpya māṁ nivartantē mr̥tyusaṁsāravartmani || 9.3 ||

मया ततमिदं सर्वं जगतदव्यक्तमूर्तिना ।
मत्स्थानि सर्वभूतानि न चाहं तेष्ववस्थितः ॥ ९.४ ॥
mayā tatamidaṁ sarvaṁ jagatadavyaktamūrtinā |
matsthāni sarvabhūtāni na cāhaṁ tēṣvavasthitaḥ || 9.4 ||

न च मत्स्थानि भूतानि पश्य मे योगमैश्वरम् ।
भूतभृन्न च भूतस्थो ममात्मा भूतभावनः ॥ ९.५ ॥
na ca matsthāni bhūtāni paśya mē yōgamaiśvaram |
bhūtabhr̥nna ca bhūtasthō mamātmā bhūtabhāvanaḥ || 9.5 ||

यथाकाशस्थितो नित्यं वायुः सर्वत्रगो महान् ।
तथा सर्वाणि भूतानि मत्स्थानीत्युपधारय ॥ ९.६ ॥
yathākāśasthitō nityaṁ vāyuḥ sarvatragō mahān |
tathā sarvāṇi bhūtāni matsthānītyupadhāraya || 9.6 ||

सर्वभूतानि कौन्तेय प्रकृतिं यान्ति मामिकाम् ।
कल्पक्षये पुनस्तानि कल्पादौ विसृजाम्यहम् ॥ ९.७ ॥
sarvabhūtāni kauntēya prakr̥tiṁ yānti māmikām |
kalpakṣayē punastāni kalpādau visr̥jāmyaham || 9.7 ||

प्रकृतिं स्वामवष्टभ्य विसृजामि पुनः पुनः ।
भूतग्राममिमं कृत्स्नमवशं प्रकृतेर्वशात् ॥ ९.८ ॥
न च मां तानि कर्माणि निबध्नन्ति धनञ्जय ।
उदासीनवदासीनमसक्तं तेषु कर्मसु ॥ ९.९ ॥
prakr̥tiṁ svāmavaṣṭabhya visr̥jāmi punaḥ punaḥ |
bhūtagrāmamimaṁ kr̥tsnamavaśaṁ prakr̥tērvaśāt || 9.8 ||
na ca māṁ tāni karmāṇi nibadhnanti dhanañjaya |
udāsīnavadāsīnamasaktaṁ tēṣu karmasu || 9.9 ||

मयाध्यक्षेण प्रकृतिः सूयते सचराचरम् ।
हेतुनानेन कौन्तेय जगद्विपरिवर्तते ॥ ९.१० ॥
mayādhyakṣēṇa prakr̥tiḥ sūyatē sacarācaram |
hētunānēna kauntēya jagadviparivartatē || 9.10 ||

अवजानन्ति मां मूढा मानुषीं तनुमाश्रितम् ।
परं भावमजानन्तो मम भूतमहेश्वरम् ॥ ९.११ ॥
avajānanti māṁ mūḍhā mānuṣīṁ tanumāśritam |
paraṁ bhāvamajānantō mama bhūtamahēśvaram || 9.11 ||

मोघाशा मोघकर्माणो मोघज्ञाना विचेतसः ।
राक्षसीमासुरीं चैव प्रकृतिं मोहिनीं श्रिताः ॥ ९.१२ ॥
mōghāśā mōghakarmāṇō mōghajñānā vicētasaḥ |
rākṣasīmāsurīṁ caiva prakr̥tiṁ mōhinīṁ śritāḥ || 9.12 ||

महात्मानस्तु मां पार्थ दैवीं प्रकृतिमाश्रिताः ।
भजन्त्यनन्यमनसो ज्ञात्वा भूतादिमव्ययम् ॥ ९.१३ ॥
mahātmānastu māṁ pārtha daivīṁ prakr̥timāśritāḥ |
bhajantyananyamanasō jñātvā bhūtādimavyayam || 9.13 ||

सततं कीर्तयन्तो मां यतन्तश्च दृढव्रताः ।
नमस्यन्तश्च मां भक्त्या नित्ययुक्ता उपासते ॥ ९.१४ ॥
satataṁ kīrtayantō māṁ yatantaśca dr̥ḍhavratāḥ |
namasyantaśca māṁ bhaktyā nityayuktā upāsatē || 9.14 ||

ज्ञानयज्ञेन चाप्यन्ये यजन्तो मामुपासते ।
एकत्वेन पृथक्त्वेन बहुधा विश्वतोमुखम् ॥ ९.१५ ॥
jñānayajñēna cāpyanyē yajantō māmupāsatē |
ēkatvēna pr̥thaktvēna bahudhā viśvatōmukham || 9.15 ||

अहं क्रतुरहं यज्ञः स्वधाहमहमौषधम् ।
मन्त्रोऽहमहमेवाज्यमहमग्निरहं हुतम् ॥ ९.१६ ॥
ahaṁ kraturahaṁ yajñaḥ svadhāhamahamauṣadham |
mantrō:'hamahamēvājyamahamagnirahaṁ hutam || 9.16 ||

पिताहमस्य जगतो माता धाता पितामहः ।
वेद्यं पवित्रमोङ्कार ऋक्साम यजुरेव च ॥ ९.१७ ॥
pitāhamasya jagatō mātā dhātā pitāmahaḥ |
vēdyaṁ pavitramōṅkāra r̥ksāma yajurēva ca || 9.17 ||

गतिर्भर्ता प्रभुः साक्षी निवासः शरणं सुहृत् ।
प्रभवः प्रलयः स्थानं निधानं बीजमव्ययम् ॥ ९.१८ ॥
gatirbhartā prabhuḥ sākṣī nivāsaḥ śaraṇaṁ suhr̥t |
prabhavaḥ pralayaḥ sthānaṁ nidhānaṁ bījamavyayam || 9.18 ||

तपाम्यहमहं वर्षं निगृह्णाम्युत्सृजामि च ।
अमृतं चैव मृत्युश्च सदसच्चाहमर्जुन ॥ ९.१९ ॥
tapāmyahamahaṁ varṣaṁ nigr̥hṇāmyutsr̥jāmi ca |
amr̥taṁ caiva mr̥tyuśca sadasaccāhamarjuna || 9.19 ||

त्रैविद्या मां सोमपाः पूतपापा यज्ञैरिष्ट्वा स्वर्गतिं प्रार्थयन्ते ।
ते पुण्यमासाद्य सुरेन्द्रलोकमश्नन्ति दिव्यान्दिवि देवभोगान् ॥ ९.२० ॥
traividyā māṁ sōmapāḥ pūtapāpā yajñairiṣṭvā svargatiṁ prārthayantē |
tē puṇyamāsādya surēndralōkamaśnanti divyāndivi dēvabhōgān || 9.20 ||

ते तं भुक्त्वा स्वर्गलोकं विशालं
क्षीणे पुण्ये मर्त्यलोकं विशन्ति ।
एवं त्रयीधर्ममनुप्रपन्ना
गतागतं कामकामा लभन्ते ॥ ९.२१ ॥
tē taṁ bhuktvā svargalōkaṁ viśālaṁ
kṣīṇē puṇyē martyalōkaṁ viśanti |
ēvaṁ trayīdharmamanuprapannā
gatāgataṁ kāmakāmā labhantē || 9.21 ||

अनन्याश्चिन्तयन्तो मां
ये जनाः पर्युपासते ।
तेषां नित्याभियुक्तानां
योगक्षेमं वहाम्यहम् ॥ ९.२२ ॥
ananyāścintayantō māṁ
yē janāḥ paryupāsatē |
tēṣāṁ nityābhiyuktānāṁ
yōgakṣēmaṁ vahāmyaham || 9.22 ||

येऽप्यन्यदेवताभक्ता
यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
तेऽपि मामेव कौन्तेय
यजन्त्यविधिपूर्वकम् ॥ ९.२३ ॥
yē:'pyanyadēvatābhaktā
yajantē śraddhayānvitāḥ |
tē:'pi māmēva kauntēya
yajantyavidhipūrvakam || 9.23 ||

अहं हि सर्वयज्ञानां
भोक्ता च प्रभुरेव च ।
न तु मामभिजानन्ति
तत्त्वेनातश्च्यवन्ति ते ॥ ९.२४ ॥
ahaṁ hi sarvayajñānāṁ
bhōktā ca prabhurēva ca |
na tu māmabhijānanti
tattvēnātaścyavanti tē || 9.24 ||

यान्ति देवव्रता देवान्पितॄन्यान्ति पितृव्रताः ।
भूतानि यान्ति भूतेज्या यान्ति मद्याजिनोऽपि माम् ॥ ९.२५ ॥
yānti dēvavratā dēvānpitr̥̄nyānti pitr̥vratāḥ |
bhūtāni yānti bhūtējyā yānti madyājinō:'pi mām || 9.25 ||

पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति ।
तदहं भक्त्युपहृतमश्नामि प्रयतात्मनः ॥ ९.२६ ॥
patraṁ puṣpaṁ phalaṁ tōyaṁ yō mē bhaktyā prayacchati |
tadahaṁ bhaktyupahr̥tamaśnāmi prayatātmanaḥ || 9.26 ||

यत्करोषि यदश्नासि
यज्जुहोषि ददासि यत् ।
यत्तपस्यसि कौन्तेय
तत्कुरुष्व मदर्पणम् ॥ ९.२७ ॥
yatkarōṣi yadaśnāsi
yajjuhōṣi dadāsi yat |
yattapasyasi kauntēya
tatkuruṣva madarpaṇam || 9.27 ||

शुभाशुभफलैरेवं
मोक्ष्यसे कर्मबन्धनैः ।
संन्यासयोगयुक्तात्मा
विमुक्तो मामुपैष्यसि ॥ ९.२८ ॥
śubhāśubhaphalairēvaṁ
mōkṣyasē karmabandhanaiḥ |
saṁnyāsayōgayuktātmā
vimuktō māmupaiṣyasi || 9.28 ||

समोऽहं सर्वभूतेषु
न मे द्वेष्योऽस्ति न प्रियः ।
ये भजन्ति तु मां भक्त्या
मयि ते तेषु चाप्यहम् ॥ ९.२९ ॥
samō:'haṁ sarvabhūtēṣu
na mē dvēṣyō:'sti na priyaḥ |
yē bhajanti tu māṁ bhaktyā
mayi tē tēṣu cāpyaham || 9.29 ||

अपि चेत्सुदुराचारो
भजते मामनन्यभाक् ।
साधुरेव स मन्तव्यः
सम्यग्व्यवसितो हि सः ॥ ९.३० ॥
api cētsudurācārō
bhajatē māmananyabhāk |
sādhurēva sa mantavyaḥ
samyagvyavasitō hi saḥ || 9.30 ||

क्षिप्रं भवति धर्मात्मा
शश्वच्छान्तिं निगच्छति ।
कौन्तेय प्रतिजानीहि
न मे भक्तः प्रणश्यति ॥ ९.३१ ॥
kṣipraṁ bhavati dharmātmā
śaśvacchāntiṁ nigacchati |
kauntēya pratijānīhi
na mē bhaktaḥ praṇaśyati || 9.31 ||

मां हि पार्थ व्यपाश्रित्य येऽपि स्युः पापयोनयः ।
स्त्रियो वैश्यास्तथा शूद्रास्तेऽपि यान्ति परां गतिम् ॥ ९.३२ ॥
māṁ hi pārtha vyapāśritya yē:'pi syuḥ pāpayōnayaḥ |
striyō vaiśyāstathā śūdrāstē:'pi yānti parāṁ gatim || 9.32 ||

किं पुनर्ब्राह्मणाः पुण्या भक्ता राजर्षयस्तथा ।
अनित्यमसुखं लोकमिमं प्राप्य भजस्व माम् ॥ ९.३३ ॥
kiṁ punarbrāhmaṇāḥ puṇyā bhaktā rājarṣayastathā |
anityamasukhaṁ lōkamimaṁ prāpya bhajasva mām || 9.33 ||

मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि युक्त्वैवमात्मानं मत्परायणः ॥ ९.३४ ॥
manmanā bhava madbhaktō madyājī māṁ namaskuru |
māmēvaiṣyasi yuktvaivamātmānaṁ matparāyaṇaḥ || 9.34 ||

ॐ तत्सत्इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे राजविद्याराजगुह्ययोगो नामनवमोऽध्यायः

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē rājavidyārājaguhyayōgō nāma navamō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 10 : Vibhuti Yog

श्रीभगवानुवाच —
भूय एव महाबाहो शृणु मे परमं वचः ।
यत्तेऽहं प्रीयमाणाय वक्ष्यामि हितकाम्यया ॥ १०.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
bhūya ēva mahābāhō śr̥ṇu mē paramaṁ vacaḥ |
yattē:'haṁ prīyamāṇāya vakṣyāmi hitakāmyayā || 10.1 ||

न मे विदुः सुरगणाः प्रभवं न महर्षयः ।
अहमादिर्हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः ॥ १०.२ ॥
na mē viduḥ suragaṇāḥ prabhavaṁ na maharṣayaḥ |
ahamādirhi dēvānāṁ maharṣīṇāṁ ca sarvaśaḥ || 10.2 ||

यो मामजमनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम् ।
असंमूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥ १०.३ ॥
yō māmajamanādiṁ ca vētti lōkamahēśvaram |
asaṁmūḍhaḥ sa martyēṣu sarvapāpaiḥ pramucyatē || 10.3 ||

बुद्धिर्ज्ञानमसंमोहः क्षमा सत्यं दमः शमः ।
सुखं दुःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च ॥ १०.४ ॥
buddhirjñānamasaṁmōhaḥ kṣamā satyaṁ damaḥ śamaḥ |
sukhaṁ duḥkhaṁ bhavō:'bhāvō bhayaṁ cābhayamēva ca || 10.4 ||

अहिंसा समता तुष्टिस्तपो दानं यशोऽयशः ।
भवन्ति भावा भूतानां मत्त एव पृथग्विधाः ॥ १०.५ ॥
ahiṁsā samatā tuṣṭistapō dānaṁ yaśō:'yaśaḥ |
bhavanti bhāvā bhūtānāṁ matta ēva pr̥thagvidhāḥ || 10.5 ||

महर्षयः सप्त पूर्वे चत्वारो मनवस्तथा ।
मद्भावा मानसा जाता येषां लोक इमाः प्रजाः ॥ १०.६ ॥
maharṣayaḥ sapta pūrvē catvārō manavastathā |
madbhāvā mānasā jātā yēṣāṁ lōka imāḥ prajāḥ || 10.6 ||

एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः ।
सोऽविकम्पेन योगेन युज्यते नात्र संशयः ॥ १०.७ ॥
ētāṁ vibhūtiṁ yōgaṁ ca mama yō vētti tattvataḥ |
sō:'vikampēna yōgēna yujyatē nātra saṁśayaḥ || 10.7 ||

अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्वं प्रवर्तते ।
इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसमन्विताः ॥ १०.८ ॥
ahaṁ sarvasya prabhavō mattaḥ sarvaṁ pravartatē |
iti matvā bhajantē māṁ budhā bhāvasamanvitāḥ || 10.8 ||

मच्चित्ता मद्गतप्राणा बोधयन्तः परस्परम् ।
कथयन्तश्च मां नित्यं तुष्यन्ति च रमन्ति च ॥ १०.९ ॥
maccittā madgataprāṇā bōdhayantaḥ parasparam |
kathayantaśca māṁ nityaṁ tuṣyanti ca ramanti ca || 10.9 ||

तेषां सततयुक्तानां भजतां प्रीतिपूर्वकम् ।
ददामि बुद्धियोगं तं येन मामुपयान्ति ते ॥ १०.१० ॥
tēṣāṁ satatayuktānāṁ bhajatāṁ prītipūrvakam |
dadāmi buddhiyōgaṁ taṁ yēna māmupayānti tē || 10.10 ||

तेषामेवानुकम्पार्थमहमज्ञानजं तमः ।
नाशयाम्यात्मभावस्थो ज्ञानदीपेन भास्वता ॥ १०.११ ॥
tēṣāmēvānukampārthamahamajñānajaṁ tamaḥ |
nāśayāmyātmabhāvasthō jñānadīpēna bhāsvatā || 10.11 ||

अर्जुन उवाच —
परं ब्रह्म परं धाम पवित्रं परमं भवान् ।
पुरुषं शाश्वतं दिव्यमादिदेवमजं विभुम् ॥ १०.१२ ॥
arjuna uvāca —
paraṁ brahma paraṁ dhāma pavitraṁ paramaṁ bhavān |
puruṣaṁ śāśvataṁ divyamādidēvamajaṁ vibhum || 10.12 ||

आहुस्त्वामृषयः सर्वे देवर्षिर्नारदस्तथा ।
असितो देवलो व्यासः स्वयं चैव ब्रवीषि मे ॥ १०.१३ ॥
āhustvāmr̥ṣayaḥ sarvē dēvarṣirnāradastathā |
asitō dēvalō vyāsaḥ svayaṁ caiva bravīṣi mē || 10.13 ||

सर्वमेतदृतं मन्ये यन्मां वदसि केशव ।
न हि ते भगवन्व्यक्तिं विदुर्देवा न दानवाः ॥ १०.१४ ॥
sarvamētadr̥taṁ manyē yanmāṁ vadasi kēśava |
na hi tē bhagavanvyaktiṁ vidurdēvā na dānavāḥ || 10.14 ||

स्वयमेवात्मनात्मानं वेत्थ त्वं पुरुषोत्तम ।
भूतभावन भूतेश देवदेव जगत्पते ॥ १०.१५ ॥
svayamēvātmanātmānaṁ vēttha tvaṁ puruṣōttama |
bhūtabhāvana bhūtēśa dēvadēva jagatpatē || 10.15 ||

वक्तुमर्हस्यशेषेण दिव्या ह्यात्मविभूतयः ।
याभिर्विभूतिभिर्लोकानिमांस्त्वं व्याप्य तिष्ठसि ॥ १०.१६ ॥
vaktumarhasyaśēṣēṇa divyā hyātmavibhūtayaḥ |
yābhirvibhūtibhirlōkānimāṁstvaṁ vyāpya tiṣṭhasi || 10.16 ||

कथं विद्यामहं योगिंस्त्वां सदा परिचिन्तयन् ।
केषु केषु च भावेषु चिन्त्योऽसि भगवन्मया ॥ १०.१७ ॥
kathaṁ vidyāmahaṁ yōgiṁstvāṁ sadā paricintayan |
kēṣu kēṣu ca bhāvēṣu cintyō:'si bhagavanmayā || 10.17 ||

विस्तरेणात्मनो योगं विभूतिं च जनार्दन ।
भूयः कथय तृप्तिर्हि शृण्वतो नास्ति मेऽमृतम् ॥ १०.१८ ॥
vistarēṇātmanō yōgaṁ vibhūtiṁ ca janārdana |
bhūyaḥ kathaya tr̥ptirhi śr̥ṇvatō nāsti mē:'mr̥tam || 10.18 ||

श्रीभगवानुवाच —
हन्त ते कथयिष्यामि दिव्या ह्यात्मविभूतयः ।
प्राधान्यतः कुरुश्रेष्ठ नास्त्यन्तो विस्तरस्य मे ॥ १०.१९ ॥
śrībhagavānuvāca —
hanta tē kathayiṣyāmi divyā hyātmavibhūtayaḥ |
prādhānyataḥ kuruśrēṣṭha nāstyantō vistarasya mē || 10.19 ||

अहमात्मा गुडाकेश सर्वभूताशयस्थितः ।
अहमादिश्च मध्यं च भूतानामन्त एव च ॥ १०.२० ॥
ahamātmā guḍākēśa sarvabhūtāśayasthitaḥ |
ahamādiśca madhyaṁ ca bhūtānāmanta ēva ca || 10.20 ||

आदित्यानामहं विष्णुर्ज्योतिषां रविरंशुमान् ।
मरीचिर्मरुतामस्मि नक्षत्राणामहं शशी ॥ १०.२१ ॥
ādityānāmahaṁ viṣṇurjyōtiṣāṁ raviraṁśumān |
marīcirmarutāmasmi nakṣatrāṇāmahaṁ śaśī || 10.21 ||

वेदानां सामवेदोऽस्मि देवानामस्मि वासवः ।
इन्द्रियाणां मनश्चास्मि भूतानामस्मि चेतना ॥ १०.२२ ॥
vēdānāṁ sāmavēdō:'smi dēvānāmasmi vāsavaḥ |
indriyāṇāṁ manaścāsmi bhūtānāmasmi cētanā || 10.22 ||

रुद्राणां शङ्करश्चास्मि वित्तेशो यक्षरक्षसाम् ।
वसूनां पावकश्चास्मि मेरुः शिखरिणामहम् ॥ १०.२३ ॥
rudrāṇāṁ śaṅkaraścāsmi vittēśō yakṣarakṣasām |
vasūnāṁ pāvakaścāsmi mēruḥ śikhariṇāmaham || 10.23 ||

पुरोधसां च मुख्यं मां विद्धि पार्थ बृहस्पतिम् ।
सेनानीनामहं स्कन्दः सरसामस्मि सागरः ॥ १०.२४ ॥
purōdhasāṁ ca mukhyaṁ māṁ viddhi pārtha br̥haspatim |
sēnānīnāmahaṁ skandaḥ sarasāmasmi sāgaraḥ || 10.24 ||

महर्षीणां भृगुरहं गिरामस्म्येकमक्षरम् ।
यज्ञानां जपयज्ञोऽस्मि स्थावराणां हिमालयः ॥ १०.२५ ॥
maharṣīṇāṁ bhr̥gurahaṁ girāmasmyēkamakṣaram |
yajñānāṁ japayajñō:'smi sthāvarāṇāṁ himālayaḥ || 10.25 ||

अश्वत्थः सर्ववृक्षाणां देवर्षीणां च नारदः ।
गन्धर्वाणां चित्ररथः सिद्धानां कपिलो मुनिः ॥ १०.२६ ॥
aśvatthaḥ sarvavr̥kṣāṇāṁ dēvarṣīṇāṁ ca nāradaḥ |
gandharvāṇāṁ citrarathaḥ siddhānāṁ kapilō muniḥ || 10.26 ||

उच्चैःश्रवसमश्वानां विद्धि माममृतोद्भवम् ।
ऐरावतं गजेन्द्राणां नराणां च नराधिपम् ॥ १०.२७ ॥
uccaiḥśravasamaśvānāṁ viddhi māmamr̥tōdbhavam |
airāvataṁ gajēndrāṇāṁ narāṇāṁ ca narādhipam || 10.27 ||

आयुधानामहं वज्रं धेनूनामस्मि कामधुक् ।
प्रजनश्चास्मि कन्दर्पः सर्पाणामस्मि वासुकिः ॥ १०.२८ ॥
āyudhānāmahaṁ vajraṁ dhēnūnāmasmi kāmadhuk |
prajanaścāsmi kandarpaḥ sarpāṇāmasmi vāsukiḥ || 10.28 ||

अनन्तश्चास्मि नागानां वरुणो यादसामहम् ।
पितॄणामर्यमा चास्मि यमः संयमतामहम् ॥ १०.२९ ॥
anantaścāsmi nāgānāṁ varuṇō yādasāmaham |
pitr̥̄ṇāmaryamā cāsmi yamaḥ saṁyamatāmaham || 10.29 ||

प्रह्लादश्चास्मि दैत्यानां कालः कलयतामहम् ।
मृगाणां च मृगेन्द्रोऽहं वैनतेयश्च पक्षिणाम् ॥ १०.३० ॥
prahlādaścāsmi daityānāṁ kālaḥ kalayatāmaham |
mr̥gāṇāṁ ca mr̥gēndrō:'haṁ vainatēyaśca pakṣiṇām || 10.30 ||

पवनः पवतामस्मि रामः शस्त्रभृतामहम् ।
झषाणां मकरश्चास्मि स्रोतसामस्मि जाह्नवी ॥ १०.३१ ॥
pavanaḥ pavatāmasmi rāmaḥ śastrabhr̥tāmaham |
jhaṣāṇāṁ makaraścāsmi srōtasāmasmi jāhnavī || 10.31 ||

सर्गाणामादिरन्तश्च मध्यं चैवाहमर्जुन ।
अध्यात्मविद्या विद्यानां वादः प्रवदतामहम् ॥ १०.३२ ॥
sargāṇāmādirantaśca madhyaṁ caivāhamarjuna |
adhyātmavidyā vidyānāṁ vādaḥ pravadatāmaham || 10.32 ||

अक्षराणामकारोऽस्मि
द्वन्द्वः सामासिकस्य च ।
अहमेवाक्षयः कालो
धाताहं विश्वतोमुखः ॥ १०.३३ ॥
akṣarāṇāmakārō:'smi
dvandvaḥ sāmāsikasya ca |
ahamēvākṣayaḥ kālō
dhātāhaṁ viśvatōmukhaḥ || 10.33 ||

मृत्युः सर्वहरश्चाहमुद्भवश्च भविष्यताम् ।
कीर्तिः श्रीर्वाक्च नारीणां स्मृतिर्मेधा धृतिः क्षमा ॥ १०.३४ ॥
mr̥tyuḥ sarvaharaścāhamudbhavaśca bhaviṣyatām |
kīrtiḥ śrīrvākca nārīṇāṁ smr̥tirmēdhā dhr̥tiḥ kṣamā || 10.34 ||

बृहत्साम तथा साम्नां गायत्री च्छन्दसामहम् ।
मासानां मार्गशीर्षोऽहमृतूनां कुसुमाकरः ॥ १०.३५ ॥
br̥hatsāma tathā sāmnāṁ gāyatrī cchandasāmaham |
māsānāṁ mārgaśīrṣō:'hamr̥tūnāṁ kusumākaraḥ || 10.35 ||

द्यूतं छलयतामस्मि
तेजस्तेजस्विनामहम् ।
जयोऽस्मि व्यवसायोऽस्मि
सत्त्वं सत्त्ववतामहम् ॥ १०.३६ ॥
dyūtaṁ chalayatāmasmi
tējastējasvināmaham |
jayō:'smi vyavasāyō:'smi
sattvaṁ sattvavatāmaham || 10.36 ||

वृष्णीनां वासुदेवोऽस्मि
पाण्डवानां धनञ्जयः ।
मुनीनामप्यहं व्यासः
कवीनामुशना कविः ॥ १०.३७ ॥
vr̥ṣṇīnāṁ vāsudēvō:'smi
pāṇḍavānāṁ dhanañjayaḥ |
munīnāmapyahaṁ vyāsaḥ
kavīnāmuśanā kaviḥ || 10.37 ||

दण्डो दमयतामस्मि
नीतिरस्मि जिगीषताम् ।
मौनं चैवास्मि गुह्यानां
ज्ञानं ज्ञानवतामहम् ॥ १०.३८ ॥
daṇḍō damayatāmasmi
nītirasmi jigīṣatām |
maunaṁ caivāsmi guhyānāṁ
jñānaṁ jñānavatāmaham || 10.38 ||

यच्चापि सर्वभूतानां बीजं तदहमर्जुन ।
न तदस्ति विना यत्स्यान्मया भूतं चराचरम् ॥ १०.३९ ॥
yaccāpi sarvabhūtānāṁ bījaṁ tadahamarjuna |
na tadasti vinā yatsyānmayā bhūtaṁ carācaram || 10.39 ||

नान्तोऽस्ति मम दिव्यानां
विभूतीनां परन्तप ।
एष तूद्देशतः प्रोक्तो
विभूतेर्विस्तरो मया ॥ १०.४० ॥
nāntō:'sti mama divyānāṁ
vibhūtīnāṁ parantapa |
ēṣa tūddēśataḥ prōktō
vibhūtērvistarō mayā || 10.40 ||

यद्यद्विभूतिमत्सत्त्वं श्रीमदूर्जितमेव वा ।
तत्तदेवावगच्छ त्वं मम तेजोंशसम्भवम् ॥ १०.४१ ॥
yadyadvibhūtimatsattvaṁ śrīmadūrjitamēva vā |
tattadēvāvagaccha tvaṁ mama tējōṁśasambhavam || 10.41 ||

अथवा बहुनैतेन किं ज्ञातेन तवार्जुन ।
विष्टभ्याहमिदं कृत्स्नमेकांशेन स्थितो जगत् ॥ १०.४२ ॥
athavā bahunaitēna kiṁ jñātēna tavārjuna |
viṣṭabhyāhamidaṁ kr̥tsnamēkāṁśēna sthitō jagat || 10.42 ||

इति श्रीमद्भगवद्नीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विभूतियोगो नाम दशमोऽध्यायः ॥
||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ
yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē vibhūtiyōgō nāma daśamō'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 11 : Vishwarup Darshan Yog

अर्जुन उवाच —
मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसंज्ञितम् ।
यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम ॥ ११.१ ॥
arjuna uvāca —
madanugrahāya paramaṁ guhyamadhyātmasaṁjñitam |
yattvayōktaṁ vacastēna mōhō:'yaṁ vigatō mama || 11.1 ||

भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया ।
त्वत्तः कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् ॥ ११.२ ॥
bhavāpyayau hi bhūtānāṁ śrutau vistaraśō mayā |
tvattaḥ kamalapatrākṣa māhātmyamapi cāvyayam || 11.2 ||

एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर ।
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम ॥ ११.३ ॥
ēvamētadyathāttha tvamātmānaṁ paramēśvara |
draṣṭumicchāmi tē rūpamaiśvaraṁ puruṣōttama || 11.3 ||

मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो ।
योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् ॥ ११.४ ॥
manyasē yadi tacchakyaṁ mayā draṣṭumiti prabhō |
yōgēśvara tatō mē tvaṁ darśayātmānamavyayam || 11.4 ||

श्रीभगवानुवाच —
पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रशः ।
नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च ॥ ११.५ ॥
śrībhagavānuvāca —
paśya mē pārtha rūpāṇi śataśō:'tha sahasraśaḥ |
nānāvidhāni divyāni nānāvarṇākr̥tīni ca || 11.5 ||

पश्यादित्यान्वसून्रुद्रानश्विनौ मरुतस्तथा ।
बहून्यदृष्टपूर्वाणि पश्याश्चर्याणि भारत ॥ ११.६ ॥
paśyādityānvasūnrudrānaśvinau marutastathā |
bahūnyadr̥ṣṭapūrvāṇi paśyāścaryāṇi bhārata || 11.6

इहैकस्थं जगत्कृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम् ।
मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद्द्रष्टुमिच्छसि ॥ ११.७ ॥
ihaikasthaṁ jagatkr̥tsnaṁ paśyādya sacarācaram |
mama dēhē guḍākēśa yaccānyaddraṣṭumicchasi || 11.7 ||

न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा ।
दिव्यं ददामि ते चक्षुः पश्य मे योगमैश्वरम् ॥ ११.८ ॥
na tu māṁ śakyasē draṣṭumanēnaiva svacakṣuṣā |
divyaṁ dadāmi tē cakṣuḥ paśya mē yōgamaiśvaram || 11.8 ||

सञ्जय उवाच —
एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरिः ।
दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् ॥ ११.९ ॥
sañjaya uvāca —
ēvamuktvā tatō rājanmahāyōgēśvarō hariḥ |
darśayāmāsa pārthāya paramaṁ rūpamaiśvaram || 11.9 ||

अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम् ।
अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम् ॥ ११.१० ॥
anēkavaktranayanamanēkādbhutadarśanam |
anēkadivyābharaṇaṁ divyānēkōdyatāyudham || 11.10 ||

दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपनम् ।
सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम् ॥ ११.११ ॥
divyamālyāmbaradharaṁ divyagandhānulēpanam |
sarvāścaryamayaṁ dēvamanantaṁ viśvatōmukham || 11.11 ||

दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता ।
यदि भाः सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मनः ॥ ११.१२ ॥
divi sūryasahasrasya bhavēdyugapadutthitā |
yadi bhāḥ sadr̥śī sā syādbhāsastasya mahātmanaḥ || 11.12 ||

तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा ।
अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा ॥ ११.१३ ॥
tatraikasthaṁ jagatkr̥tsnaṁ pravibhaktamanēkadhā |
apaśyaddēvadēvasya śarīrē pāṇḍavastadā || 11.13 ||

ततः स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जयः ।
प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत ॥ ११.१४ ॥
tataḥ sa vismayāviṣṭō hr̥ṣṭarōmā dhanañjayaḥ |
praṇamya śirasā dēvaṁ kr̥tāñjalirabhāṣata || 11.14 ||

अर्जुन उवाच —
पश्यामि देवांस्तव देव देहे सर्वांस्तथा भूतविशेषसङ्घान् ।
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थमृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् ॥ ११.१५ ॥
arjuna uvāca —
paśyāmi dēvāṁstava dēva dēhē sarvāṁstathā bhūtaviśēṣasaṅghān |
brahmāṇamīśaṁ kamalāsanasthamr̥ṣīṁśca sarvānuragāṁśca divyān || 11.15 ||

अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं
पश्यामि त्वा सर्वतोऽनन्तरूपम् ।
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप ॥ ११.१६ ॥
anēkabāhūdaravaktranētraṁ
paśyāmi tvā sarvatō:'nantarūpam |
nāntaṁ na madhyaṁ na punastavādiṁ
paśyāmi viśvēśvara viśvarūpa || 11.16 ||

किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च तेजोराशिं सर्वतोदीप्तिमन्तम् ।
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् ॥ ११.१७ ॥
kirīṭinaṁ gadinaṁ cakriṇaṁ ca tējōrāśiṁ sarvatōdīptimantam |
paśyāmi tvāṁ durnirīkṣyaṁ samantāddīptānalārkadyutimapramēyam || 11.17 ||

त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
त्वमव्ययः शाश्वतधर्मगोप्ता
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे ॥ ११.१८ ॥
tvamakṣaraṁ paramaṁ vēditavyaṁ
tvamasya viśvasya paraṁ nidhānam |
tvamavyayaḥ śāśvatadharmagōptā
sanātanastvaṁ puruṣō matō mē || 11.18 ||

अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्यमनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् ।
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् ॥ ११.१९ ॥
anādimadhyāntamanantavīryamanantabāhuṁ śaśisūryanētram |
paśyāmi tvāṁ dīptahutāśavaktraṁ svatējasā viśvamidaṁ tapantam || 11.19 ||

द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वाः ।
दृष्ट्वाद्भुतं रूपमिदं तवोग्रं
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् ॥ ११.२० ॥
dyāvāpr̥thivyōridamantaraṁ hi
vyāptaṁ tvayaikēna diśaśca sarvāḥ |
dr̥ṣṭvādbhutaṁ rūpamidaṁ tavōgraṁ
lōkatrayaṁ pravyathitaṁ mahātman || 11.20 ||

अमी हि त्वा सुरसङ्घा विशन्ति
केचिद्भीताः प्राञ्जलयो गृणन्ति ।
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसङ्घाः
स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभिः पुष्कलाभिः ॥ ११.२१ ॥
amī hi tvā surasaṅghā viśanti
kēcidbhītāḥ prāñjalayō gr̥ṇanti |
svastītyuktvā maharṣisiddhasaṅghāḥ
stuvanti tvāṁ stutibhiḥ puṣkalābhiḥ || 11.21 ||

रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या
विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च ।
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा
वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे ॥ ११.२२ ॥
rudrādityā vasavō yē ca sādhyā
viśvē:'śvinau marutaścōṣmapāśca |
gandharvayakṣāsurasiddhasaṅghā
vīkṣantē tvāṁ vismitāścaiva sarvē || 11.22 ||

रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं
महाबाहो बहुबाहूरुपादम् ।
बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं
दृष्ट्वा लोकाः प्रव्यथितास्तथाहम् ॥ ११.२३ ॥
rūpaṁ mahattē bahuvaktranētraṁ
mahābāhō bahubāhūrupādam |
bahūdaraṁ bahudaṁṣṭrākarālaṁ
dr̥ṣṭvā lōkāḥ pravyathitāstathāham || 11.23 ||

नभःस्पृशं दीप्तमनेकवर्णं
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् ।
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा
धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो ॥ ११.२४ ॥
nabhaḥspr̥śaṁ dīptamanēkavarṇaṁ
vyāttānanaṁ dīptaviśālanētram |
dr̥ṣṭvā hi tvāṁ pravyathitāntarātmā
dhr̥tiṁ na vindāmi śamaṁ ca viṣṇō || 11.24 ||

दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि
दृष्ट्वैव कालानलसंनिभानि ।
दिशो न जाने न लभे च शर्म
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ११.२५ ॥
daṁṣṭrākarālāni ca tē mukhāni
dr̥ṣṭvaiva kālānalasaṁnibhāni |
diśō na jānē na labhē ca śarma
prasīda dēvēśa jagannivāsa || 11.25 ||

अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्राः
सर्वे सहैवावनिपालसङ्घैः ।
भीष्मो द्रोणः सूतपुत्रस्तथासौ
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यैः ॥ ११.२६ ॥
amī ca tvāṁ dhr̥tarāṣṭrasya putrāḥ
sarvē sahaivāvanipālasaṅghaiḥ |
bhīṣmō drōṇaḥ sūtaputrastathāsau
sahāsmadīyairapi yōdhamukhyaiḥ || 11.26 ||

वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि ।
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु
सन्दृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गैः ॥ ११.२७ ॥
vaktrāṇi tē tvaramāṇā viśanti
daṁṣṭrākarālāni bhayānakāni |
kēcidvilagnā daśanāntarēṣu
sandr̥śyantē cūrṇitairuttamāṅgaiḥ || 11.27 ||

यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगाः
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति ।
तथा तवामी नरलोकवीरा
विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति ॥ १२.२८ ॥
yathā nadīnāṁ bahavō:'mbuvēgāḥ
samudramēvābhimukhā dravanti |
tathā tavāmī naralōkavīrā
viśanti vaktrāṇyabhivijvalanti || १2.28 ||

यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा विशन्ति नाशाय समृद्धवेगाः ।
तथैव नाशाय विशन्ति लोकास्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगाः ॥ ११.२९ ॥
yathā pradīptaṁ jvalanaṁ pataṅgā viśanti nāśāya samr̥ddhavēgāḥ |
tathaiva nāśāya viśanti lōkāstavāpi vaktrāṇi samr̥ddhavēgāḥ || 11.29 ||

लेलिह्यसे ग्रसमानः समन्ताल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भिः ।
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं भासस्तवोग्राः प्रतपन्ति विष्णो ॥ ११.३० ॥
lēlihyasē grasamānaḥ samantāllōkānsamagrānvadanairjvaladbhiḥ |
tējōbhirāpūrya jagatsamagraṁ bhāsastavōgrāḥ pratapanti viṣṇō || 11.30 ||

आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद ।
विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् ॥ ११.३१ ॥
ākhyāhi mē kō bhavānugrarūpō namō:'stu tē dēvavara prasīda |
vijñātumicchāmi bhavantamādyaṁ na hi prajānāmi tava pravr̥ttim || 11.31 ||

श्रीभगवानुवाच —
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्तः ।
ऋतेऽपि त्वा न भविष्यन्ति सर्वे येऽवस्थिताः प्रत्यनीकेषु योधाः ॥ ११.३२ ॥
śrībhagavānuvāca —
kālō:'smi lōkakṣayakr̥tpravr̥ddhō lōkānsamāhartumiha pravr̥ttaḥ |
r̥tē:'pi tvā na bhaviṣyanti sarvē yē:'vasthitāḥ pratyanīkēṣu yōdhāḥ || 11.32 ||

तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व
जित्वा शत्रून्भुङ्क्ष्व राज्यं समृद्धम् ।
मयैवैते निहताः पूर्वमेव
निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् ॥ ११.३३ ॥
tasmāttvamuttiṣṭha yaśō labhasva
jitvā śatrūnbhuṅkṣva rājyaṁ samr̥ddham |
mayaivaitē nihatāḥ pūrvamēva
nimittamātraṁ bhava savyasācin || 11.33 ||

द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च
कर्णं तथान्यानपि योधवीरान् ।
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा
युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् ॥ ११.३४ ॥
drōṇaṁ ca bhīṣmaṁ ca jayadrathaṁ ca
karṇaṁ tathānyānapi yōdhavīrān |
mayā hatāṁstvaṁ jahi mā vyathiṣṭhā
yudhyasva jētāsi raṇē sapatnān || 11.34 ||

सञ्जय उवाच —
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य
कृताञ्जलिर्वेपमानः किरीटी ।
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं
सगद्गदं भीतभीतः प्रणम्य ॥ ११.३५ ॥

sañjaya uvāca —
ētacchrutvā vacanaṁ kēśavasya
kr̥tāñjalirvēpamānaḥ kirīṭī |
namaskr̥tvā bhūya ēvāha kr̥ṣṇaṁ
sagadgadaṁ bhītabhītaḥ praṇamya || 11.35 ||

अर्जुन उवाच —
स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या
जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च ।
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति
सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घाः ॥ ११.३६ ॥

arjuna uvāca —
sthānē hr̥ṣīkēśa tava prakīrtyā
jagatprahr̥ṣyatyanurajyatē ca |
rakṣāṁsi bhītāni diśō dravanti
sarvē namasyanti ca siddhasaṅghāḥ || 11.36 ||

कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे ।
अनन्त देवेश जगन्निवास त्वमक्षरं सदसत्तत्परं यत् ॥ ११.३७ ॥

kasmācca tē na namēranmahātmangarīyasē brahmaṇō:'pyādikartrē |
ananta dēvēśa jagannivāsa tvamakṣaraṁ sadasattatparaṁ yat || 11.37 ||

त्वमादिदेवः पुरुषः पुराणस्त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् ।
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम त्वया ततं विश्वमनन्तरूप ॥ ११.३८ ॥
tvamādidēvaḥ puruṣaḥ purāṇastvamasya viśvasya paraṁ nidhānam |
vēttāsi vēdyaṁ ca paraṁ ca dhāma tvayā tataṁ viśvamanantarūpa || 11.38 ||

वायुर्यमोऽग्निर्वरुणः शशाङ्कः
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च ।
नमो नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्वः
पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते ॥ ११.३९ ॥
vāyuryamō:'gnirvaruṇaḥ śaśāṅkaḥ
prajāpatistvaṁ prapitāmahaśca |
namō namastē:'stu sahasrakr̥tvaḥ
punaśca bhūyō:'pi namō namastē || 11.39 ||

नमः पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते
नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व ।
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं
सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्वः ॥ ११.४० ॥
namaḥ purastādatha pr̥ṣṭhatastē
namō:'stu tē sarvata ēva sarva |
anantavīryāmitavikramastvaṁ
sarvaṁ samāpnōṣi tatō:'si sarvaḥ || 11.40 ||

सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति ।
अजानता महिमानं तवेदं
मया प्रमादात्प्रणयेन वापि ॥ ११.४१ ॥
sakhēti matvā prasabhaṁ yaduktaṁ
hē kr̥ṣṇa hē yādava hē sakhēti |
ajānatā mahimānaṁ tavēdaṁ
mayā pramādātpraṇayēna vāpi || 11.41 ||

यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि
विहारशय्यासनभोजनेषु ।
एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् ॥ ११.४२ ॥
yaccāvahāsārthamasatkr̥tō:'si
vihāraśayyāsanabhōjanēṣu |
ēkō:'thavāpyacyuta tatsamakṣaṁ
tatkṣāmayē tvāmahamapramēyam || 11.42 ||

पितासि लोकस्य चराचरस्य
त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् ।
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिकः कुतोऽन्यो
लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव ॥ ११.४३ ॥
pitāsi lōkasya carācarasya
tvamasya pūjyaśca gururgarīyān |
na tvatsamō:'styabhyadhikaḥ kutō:'nyō
lōkatrayē:'pyapratimaprabhāva || 11.43 ||

तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं
प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् ।
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्युः
प्रियः प्रियायार्हसि देव सोढुम् ॥ ११.४४ ॥
tasmātpraṇamya praṇidhāya kāyaṁ
prasādayē tvāmahamīśamīḍyam |
pitēva putrasya sakhēva sakhyuḥ
priyaḥ priyāyārhasi dēva sōḍhum || 11.44 ||

अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे ।
तदेव मे दर्शय देव रूपं
प्रसीद देवेश जगन्निवास ॥ ११.४५ ॥
adr̥ṣṭapūrvaṁ hr̥ṣitō:'smi dr̥ṣṭvā
bhayēna ca pravyathitaṁ manō mē |
tadēva mē darśaya dēva rūpaṁ
prasīda dēvēśa jagannivāsa || 11.45 ||

किरीटिनं गदिनं चक्रहस्तमिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव ।
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते ॥ ११.४६ ॥
kirīṭinaṁ gadinaṁ cakrahastamicchāmi tvāṁ draṣṭumahaṁ tathaiva |
tēnaiva rūpēṇa caturbhujēna sahasrabāhō bhava viśvamūrtē || 11.46 ||

श्रीभगवानुवाच —
मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं
रूपं परं दर्शितमात्मयोगात् ।
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं
यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् ॥ ११.४७ ॥
śrībhagavānuvāca —
mayā prasannēna tavārjunēdaṁ
rūpaṁ paraṁ darśitamātmayōgāt |
tējōmayaṁ viśvamanantamādyaṁ
yanmē tvadanyēna na dr̥ṣṭapūrvam || 11.47 ||

न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानैर्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रैः ।
एवंरूपः शक्य अहं नृलोके द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर ॥ ११.४८ ॥
na vēdayajñādhyayanairna dānairna ca kriyābhirna tapōbhirugraiḥ |
ēvaṁrūpaḥ śakya ahaṁ nr̥lōkē draṣṭuṁ tvadanyēna kurupravīra || 11.48 ||

मा ते व्यथा मा च विमूढभावो
दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् ।
व्यपेतभीः प्रीतमनाः पुनस्त्वं
तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य ॥ ११.४९ ॥
mā tē vyathā mā ca vimūḍhabhāvō
dr̥ṣṭvā rūpaṁ ghōramīdr̥ṅmamēdam |
vyapētabhīḥ prītamanāḥ punastvaṁ
tadēva mē rūpamidaṁ prapaśya || 11.49 ||

सञ्जय उवाच —
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा
स्वकं रूपं दर्शयामास भूयः ।
आश्वासयामास च भीतमेनं
भूत्वा पुनःसौम्यवपुर्महात्मा ॥ ११.५० ॥
sañjaya uvāca —
ityarjunaṁ vāsudēvastathōktvā
svakaṁ rūpaṁ darśayāmāsa bhūyaḥ |
āśvāsayāmāsa ca bhītamēnaṁ
bhūtvā punaḥsaumyavapurmahātmā || 11.50 ||

अर्जुन उवाच —
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं
तव सौम्यं जनार्दन ।
इदानीमस्मि संवृत्तः
सचेताः प्रकृतिं गतः ॥ ११.५१ ॥
arjuna uvāca —
dr̥ṣṭvēdaṁ mānuṣaṁ rūpaṁ
tava saumyaṁ janārdana |
idānīmasmi saṁvr̥ttaḥ
sacētāḥ prakr̥tiṁ gataḥ || 11.51 ||

श्रीभगवानुवाच —
सुदुर्दर्शमिदं रूपं
दृष्टवानसि यन्मम ।
देवा अप्यस्य रूपस्य
नित्यं दर्शनकाङ्क्षिणः ॥ ११.५२ ॥
śrībhagavānuvāca —
sudurdarśamidaṁ rūpaṁ
dr̥ṣṭavānasi yanmama |
dēvā apyasya rūpasya
nityaṁ darśanakāṅkṣiṇaḥ || 11.52 ||

नाहं वेदैर्न तपसा
न दानेन न चेज्यया ।
शक्य एवंविधो द्रष्टुं
दृष्टवानसि मां यथा ॥ ११.५३ ॥
nāhaṁ vēdairna tapasā
na dānēna na cējyayā |
śakya ēvaṁvidhō draṣṭuṁ
dr̥ṣṭavānasi māṁ yathā || 11.53 ||

भक्त्या त्वनन्यया शक्य
अहमेवंविधोऽर्जुन ।
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन
प्रवेष्टुं च परन्तप ॥ ११.५४ ॥
bhaktyā tvananyayā śakya
ahamēvaṁvidhō:'rjuna |
jñātuṁ draṣṭuṁ ca tattvēna
pravēṣṭuṁ ca parantapa || 11.54 ||

मत्कर्मकृन्मत्परमो
मद्भक्तः सङ्गवर्जितः ।
निर्वैरः सर्वभूतेषु
यः स मामेति पाण्डव ॥ ११.५५ ॥

matkarmakr̥nmatparamō
madbhaktaḥ saṅgavarjitaḥ |
nirvairaḥ sarvabhūtēṣu
yaḥ sa māmēti pāṇḍava || 11.55 ||

इति श्रीमद्भगवद्नीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे विश्वरूप दरशन योगो नाम ऎकादशमोऽध्यायः ॥
iti śrīmadbhagavadnītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṁ yōgaśāstrē
śrīkr̥ṣṇārjunasaṁvādē viśvarūpa daraśana yōgō nāma ekādaśamō:'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 12 : Bhakti Yog

अर्जुन उवाच —
एवं सततयुक्ता ये भक्तास्त्वां पर्युपासते ।
ये चाप्यक्षरमव्यक्तं तेषां के योगवित्तमाः ॥ १२.१ ॥
arjuna uvāca —
ēvaṁ satatayuktā yē bhaktāstvāṁ paryupāsatē |
yē cāpyakṣaramavyaktaṁ tēṣāṁ kē yōgavittamāḥ || 12.1 ||

श्रीभगवानुवाच —
मय्यावेश्य मनो ये मां नित्ययुक्ता उपासते ।
श्रद्धया परयोपेतास्ते मे युक्ततमा मताः ॥ १२.२ ॥
śrībhagavānuvāca —
mayyāvēśya manō yē māṁ nityayuktā upāsatē |
śraddhayā parayōpētāstē mē yuktatamā matāḥ || 12.2 ||

ये त्वक्षरमनिर्देश्यमव्यक्तं पर्युपासते ।
सर्वत्रगमचिन्त्यं च कूटस्थमचलं ध्रुवम् ॥ १२.३ ॥
yē tvakṣaramanirdēśyamavyaktaṁ paryupāsatē |
sarvatragamacintyaṁ ca kūṭasthamacalaṁ dhruvam || 12.3 ||

संनियम्येन्द्रियग्रामं सर्वत्र समबुद्धयः ।
ते प्राप्नुवन्ति मामेव सर्वभूतहिते रताः ॥ १२.४ ॥
saṁniyamyēndriyagrāmaṁ sarvatra samabuddhayaḥ |
tē prāpnuvanti māmēva sarvabhūtahitē ratāḥ || 12.4 ||

क्लेशोऽधिकतरस्तेषामव्यक्तासक्तचेतसाम् ।
अव्यक्ता हि गतिर्दुःखं देहवद्भिरवाप्यते ॥ १२.५ ॥
klēśō:'dhikatarastēṣāmavyaktāsaktacētasām |
avyaktā hi gatirduḥkhaṁ dēhavadbhiravāpyatē || 12.5 ||

ये तु सर्वाणि कर्माणि मयि संन्यस्य मत्पराः ।
अनन्येनैव योगेन मां ध्यायन्त उपासते ॥ १२.६ ॥
yē tu sarvāṇi karmāṇi mayi saṁnyasya matparāḥ |
ananyēnaiva yōgēna māṁ dhyāyanta upāsatē || 12.6 ||

तेषामहं समुद्धर्ता मृत्युसंसारसागरात् ।
भवामि न चिरात्पार्थ मय्यावेशितचेतसाम् ॥ १२.७ ॥
tēṣāmahaṁ samuddhartā mr̥tyusaṁsārasāgarāt |
bhavāmi na cirātpārtha mayyāvēśitacētasām || 12.7 ||

मय्येव मन आधत्स्व मयि बुद्धिं निवेशय ।
निवसिष्यसि मय्येव अत ऊर्ध्वं न संशयः ॥ १२.८ ॥
mayyēva mana ādhatsva mayi buddhiṁ nivēśaya |
nivasiṣyasi mayyēva ata ūrdhvaṁ na saṁśayaḥ || 12.8 ||

अथ चित्तं समाधातुं
न शक्नोषि मयि स्थिरम् ।
अभ्यासयोगेन ततो
मामिच्छाप्तुं धनञ्जय ॥ १२.९ ॥
atha cittaṁ samādhātuṁ
na śaknōṣi mayi sthiram |
abhyāsayōgēna tatō
māmicchāptuṁ dhanañjaya || 12.9 ||

अभ्यासेऽप्यसमर्थोऽसि
मत्कर्मपरमो भव ।
मदर्थमपि कर्माणि
कुर्वन्सिद्धिमवाप्स्यसि ॥ १२.१० ॥
abhyāsē:'pyasamarthō:'si
matkarmaparamō bhava |
madarthamapi karmāṇi
kurvansiddhimavāpsyasi || 12.10 ||

अथैतदप्यशक्तोऽसि कर्तुं मद्योगमाश्रितः ।
सर्वकर्मफलत्यागं ततः कुरु यतात्मवान् ॥ १२.११ ॥

athaitadapyaśaktō:'si kartuṁ madyōgamāśritaḥ |
sarvakarmaphalatyāgaṁ tataḥ kuru yatātmavān || 12.11 ||

श्रेयो हि ज्ञानमभ्यासाज्ज्ञानाद्ध्यानं विशिष्यते ।
ध्यानात्कर्मफलत्यागस्त्यागाच्छान्तिरनन्तरम् ॥ १२.१२ ॥
śrēyō hi jñānamabhyāsājjñānāddhyānaṁ viśiṣyatē |
dhyānātkarmaphalatyāgastyāgācchāntiranantaram || 12.12 ||

अद्वेष्टा सर्वभूतानां मैत्रः करुण एव च ।
निर्ममो निरहङ्कारः समदुःखसुखः क्षमी ॥ १२.१३ ॥
advēṣṭā sarvabhūtānāṁ maitraḥ karuṇa ēva ca |
nirmamō nirahaṅkāraḥ samaduḥkhasukhaḥ kṣamī || 12.13 ||

सन्तुष्टः सततं योगी यतात्मा दृढनिश्चयः ।
मय्यर्पितमनोबुद्धिर्यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १२.१४ ॥
santuṣṭaḥ satataṁ yōgī yatātmā dr̥ḍhaniścayaḥ |
mayyarpitamanōbuddhiryō madbhaktaḥ sa mē priyaḥ || 12.14 ||

यस्मान्नोद्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः ।
हर्षामर्षभयोद्वेगैर्मुक्तो यः स च मे प्रियः ॥ १२.१५ ॥
yasmānnōdvijatē lōkō lōkānnōdvijatē ca yaḥ |
harṣāmarṣabhayōdvēgairmuktō yaḥ sa ca mē priyaḥ || 12.15 ||

अनपेक्षः शुचिर्दक्ष
उदासीनो गतव्यथः ।
सर्वारम्भपरित्यागी
यो मद्भक्तः स मे प्रियः ॥ १२.१६ ॥
anapēkṣaḥ śucirdakṣa
udāsīnō gatavyathaḥ |
sarvārambhaparityāgī
yō madbhaktaḥ sa mē priyaḥ || 12.16 ||

यो न हृष्यति न द्वेष्टि
न शोचति न काङ्क्षति ।
शुभाशुभपरित्यागी
भक्तिमान्यः स मे प्रियः ॥ १२.१७ ॥
yō na hr̥ṣyati na dvēṣṭi
na śōcati na kāṅkṣati |
śubhāśubhaparityāgī
bhaktimānyaḥ sa mē priyaḥ || 12.17 ||

समः शत्रौ च मित्रे च
तथा मानापमानयोः ।
शीतोष्णसुखदुःखेषु
समः सङ्गविवर्जितः ॥ २२.१८ ॥
samaḥ śatrau ca mitrē ca
tathā mānāpamānayōḥ |
śītōṣṇasukhaduḥkhēṣu
samaḥ saṅgavivarjitaḥ || 22.18 ||

तुल्यनिन्दास्तुतिर्मौनी सन्तुष्टो येन केनचित् ।
अनिकेतः स्थिरमतिर्भक्तिमान्मे प्रियो नरः ॥ १२.१९ ॥
tulyanindāstutirmaunī santuṣṭō yēna kēnacit |
anikētaḥ sthiramatirbhaktimānmē priyō naraḥ || 12.19 ||

ये तु धर्म्यामृतमिदं
यथोक्तं पर्युपासते ।
श्रद्दधाना मत्परमा
भक्तास्तेऽतीव मे प्रियाः ॥ १२.२० ॥
yē tu dharmyāmr̥tamidaṁ
yathōktaṁ paryupāsatē |
śraddadhānā matparamā
bhaktāstē:'tīva mē priyāḥ || 12.20 ||

ॐ तत्सत् इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे भक्तियोगो नाम द्वादशोऽध्यायः ॥१२॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē bhaktiyōgō nāma dvādaśō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 13 : Kshetra Kshetrajna Vibhag Yog

प्रकृतिं पुरुषं चैव क्षेत्रं क्षेत्रज्ञमेव च ।
एतद्वेदितुमिच्छामि ज्ञानं ज्ञेयं च केशव ॥ १३.१ ॥
arjuna uvāca |
prakṛtiṁ puruṣaṁ caiva kṣetraṁ kṣetrajñameva ca |
etadvēditumicchāmi jñānaṁ jñeyaṁ ca keśava || 13.1 ||

and

श्रीभगवानुवाच —
इदं शरीरं कौन्तेय क्षेत्रमित्यभिधीयते ।
एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञ इति तद्विदः ॥ १३.१ ॥

śrībhagavānuvāca —
idaṁ śarīraṁ kauntēya kṣētramityabhidhīyatē |
ētadyō vētti taṁ prāhuḥ kṣētrajña iti tadvidaḥ || 13.1 ||

क्षेत्रज्ञं चापि मां विद्धि सर्वक्षेत्रेषु भारत ।
क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोर्ज्ञानं यत्तज्ज्ञानं मतं मम ॥ १३.२ ॥
kṣētrajñaṁ cāpi māṁ viddhi sarvakṣētrēṣu bhārata |
kṣētrakṣētrajñayōrjñānaṁ yattajjñānaṁ mataṁ mama || 13.2 ||

तत्क्षेत्रं यच्च यादृक्च यद्विकारि यतश्च यत् ।
स च यो यत्प्रभावश्च तत्समासेन मे शृणु ॥ १३.३ ॥
tatkṣētraṁ yacca yādr̥kca yadvikāri yataśca yat |
sa ca yō yatprabhāvaśca tatsamāsēna mē śr̥ṇu || 13.3 ||

ऋषिभिर्बहुधा गीतं छन्दोभिर्विविधैः पृथक् ।
ब्रह्मसूत्रपदैश्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्चितैः ॥ १३.४ ॥
r̥ṣibhirbahudhā gītaṁ chandōbhirvividhaiḥ pr̥thak |
brahmasūtrapadaiścaiva hētumadbhirviniścitaiḥ || 13.4 ||

महाभूतान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च ।
इन्द्रियाणि दशैकं च पञ्च चेन्द्रियगोचराः ॥ १३.५ ॥
mahābhūtānyahaṅkārō buddhiravyaktamēva ca |
indriyāṇi daśaikaṁ ca pañca cēndriyagōcarāḥ || 13.5 ||

इच्छा द्वेषः सुखं दुःखं सङ्घातश्चेतना धृतिः ।
एतत्क्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृतम् ॥ १३.६ ॥
icchā dvēṣaḥ sukhaṁ duḥkhaṁ saṅghātaścētanā dhr̥tiḥ |
ētatkṣētraṁ samāsēna savikāramudāhr̥tam || 13.6 ||

अमानित्वमदम्भित्वमहिंसा क्षान्तिरार्जवम् ।
आचार्योपासनं शौचं स्थैर्यमात्मविनिग्रहः ॥ १३.७ ॥
amānitvamadambhitvamahiṁsā kṣāntirārjavam |
ācāryōpāsanaṁ śaucaṁ sthairyamātmavinigrahaḥ || 13.7 ||

इन्द्रियार्थेषु वैराग्यमनहङ्कार एव च ।
जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम् ॥ १३.८ ॥
indriyārthēṣu vairāgyamanahaṅkāra ēva ca |
janmamr̥tyujarāvyādhiduḥkhadōṣānudarśanam || 13.8 ||

असक्तिरनभिष्वङ्गः पुत्रदारगृहादिषु ।
नित्यं च समचित्तत्वमिष्टानिष्टोपपत्तिषु ॥ १३.९ ॥
asaktiranabhiṣvaṅgaḥ putradāragr̥hādiṣu |
nityaṁ ca samacittatvamiṣṭāniṣṭōpapattiṣu || 13.9 ||

मयि चानन्ययोगेन भक्तिरव्यभिचारिणी ।
विविक्तदेशसेवित्वमरतिर्जनसंसदि ॥ १३.१० ॥
mayi cānanyayōgēna bhaktiravyabhicāriṇī |
viviktadēśasēvitvamaratirjanasaṁsadi || 13.10 ||

अध्यात्मज्ञाननित्यत्वं तत्त्वज्ञानार्थदर्शनम् ।
एतज्ज्ञानमिति प्रोक्तमज्ञानं यदतोऽन्यथा ॥ १३.११ ॥
adhyātmajñānanityatvaṁ tattvajñānārthadarśanam |
ētajjñānamiti prōktamajñānaṁ yadatō:'nyathā || 13.11 ||

ज्ञेयं यत्तत्प्रवक्ष्यामि यज्ज्ञात्वामृतमश्नुते ।
अनादिमत्परं ब्रह्म न सत्तन्नासदुच्यते ॥ १३.१२ ॥
jñēyaṁ yattatpravakṣyāmi yajjñātvāmr̥tamaśnutē |
anādimatparaṁ brahma na sattannāsaducyatē || 13.12 ||

सर्वतःपाणिपादं तत्सर्वतोक्षिशिरोमुखम् ।
सर्वतःश्रुतिमल्लोके सर्वमावृत्य तिष्ठति ॥ १३.१३ ॥
sarvataḥpāṇipādaṁ tatsarvatōkṣiśirōmukham |
sarvataḥśrutimallōkē sarvamāvr̥tya tiṣṭhati || 13.13 ||

सर्वेन्द्रियगुणाभासं सर्वेन्द्रियविवर्जितम् ।
असक्तं सर्वभृच्चैव निर्गुणं गुणभोक्तृ च ॥ १३.१४ ॥
sarvēndriyaguṇābhāsaṁ sarvēndriyavivarjitam |
asaktaṁ sarvabhr̥ccaiva nirguṇaṁ guṇabhōktr̥ ca || 13.14 ||

बहिरन्तश्च भूतानामचरं चरमेव च ।
सूक्ष्मत्वात्तदविज्ञेयं दूरस्थं चान्तिके च तत् ॥ १३.१५ ॥
bahirantaśca bhūtānāmacaraṁ caramēva ca |
sūkṣmatvāttadavijñēyaṁ dūrasthaṁ cāntikē ca tat || 13.15 ||

अविभक्तं च भूतेषु विभक्तमिव च स्थितम् ।
भूतभर्तृ च तज्ज्ञेयं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च ॥ १३.१६ ॥
avibhaktaṁ ca bhūtēṣu vibhaktamiva ca sthitam |
bhūtabhartr̥ ca tajjñēyaṁ grasiṣṇu prabhaviṣṇu ca || 13.16 ||

ज्योतिषामपि तज्ज्योतिस्तमसः परमुच्यते ।
ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य विष्ठितम् ॥ १३.१७ ॥
jyōtiṣāmapi tajjyōtistamasaḥ paramucyatē |
jñānaṁ jñēyaṁ jñānagamyaṁ hr̥di sarvasya viṣṭhitam || 13.17 ||

इति क्षेत्रं तथा ज्ञानं ज्ञेयं चोक्तं समासतः ।
मद्भक्त एतद्विज्ञाय मद्भावायोपपद्यते ॥ १३.१८ ॥
iti kṣētraṁ tathā jñānaṁ jñēyaṁ cōktaṁ samāsataḥ |
madbhakta ētadvijñāya madbhāvāyōpapadyatē || 13.18 ||

प्रकृतिं पुरुषं चैव विद्ध्यनादी उभावपि ।
विकारांश्च गुणांश्चैव विद्धि प्रकृतिसम्भवान् ॥ १३.१९ ॥
prakr̥tiṁ puruṣaṁ caiva viddhyanādī ubhāvapi |
vikārāṁśca guṇāṁścaiva viddhi prakr̥tisambhavān || 13.19 ||

कार्यकरणकर्तृत्वे हेतुः प्रकृतिरुच्यते ।
पुरुषः सुखदुःखानां भोक्तृत्वे हेतुरुच्यते ॥ १३.२० ॥
kāryakaraṇakartr̥tvē hētuḥ prakr̥tirucyatē |
puruṣaḥ sukhaduḥkhānāṁ bhōktr̥tvē hēturucyatē || 13.20 ||

पुरुषः प्रकृतिस्थो हि भुङ्क्ते प्रकृतिजान्गुणान् ।
कारणं गुणसङ्गोऽस्य सदसद्योनिजन्मसु ॥ १३.२१ ॥
puruṣaḥ prakr̥tisthō hi bhuṅktē prakr̥tijānguṇān |
kāraṇaṁ guṇasaṅgō:'sya sadasadyōnijanmasu || 13.21 ||

उपद्रष्टानुमन्ता च भर्ता भोक्ता महेश्वरः ।
परमात्मेति चाप्युक्तो देहेऽस्मिन्पुरुषः परः ॥ १३.२२ ॥
upadraṣṭānumantā ca bhartā bhōktā mahēśvaraḥ |
paramātmēti cāpyuktō dēhē:'sminpuruṣaḥ paraḥ || 13.22 ||

य एवं वेत्ति पुरुषं प्रकृतिं च गुणैः सह ।
सर्वथा वर्तमानोऽपि न स भूयोऽभिजायते ॥ १३.२३ ॥
ya ēvaṁ vētti puruṣaṁ prakr̥tiṁ ca guṇaiḥ saha |
sarvathā vartamānō:'pi na sa bhūyō:'bhijāyatē || 13.23 ||

ध्यानेनात्मनि पश्यन्ति केचिदात्मानमात्मना ।
अन्ये साङ्ख्येन योगेन कर्मयोगेन चापरे ॥ १३.२४ ॥
dhyānēnātmani paśyanti kēcidātmānamātmanā |
anyē sāṅkhyēna yōgēna karmayōgēna cāparē || 13.24 ||

अन्ये त्वेवमजानन्तः श्रुत्वान्येभ्य उपासते ।
तेऽपि चातितरन्त्येव मृत्युं श्रुतिपरायणाः ॥१३.२५ ॥
anyē tvēvamajānantaḥ śrutvānyēbhya upāsatē |
tē:'pi cātitarantyēva mr̥tyuṁ śrutiparāyaṇāḥ ||13.25 ||

यावत्सञ्जायते किञ्चित्सत्त्वं स्थावरजङ्गमम् ।
क्षेत्रक्षेत्रज्ञसंयोगात्तद्विद्धि भरतर्षभ ॥ १३.२६ ॥
yāvatsañjāyatē kiñcitsattvaṁ sthāvarajaṅgamam |
kṣētrakṣētrajñasaṁyōgāttadviddhi bharatarṣabha || 13.26 ||

समं सर्वेषु भूतेषु तिष्ठन्तं परमेश्वरम् ।
विनश्यत्स्वविनश्यन्तं यः पश्यति स पश्यति ॥ १३.२७ ॥
samaṁ sarvēṣu bhūtēṣu tiṣṭhantaṁ paramēśvaram |
vinaśyatsvavinaśyantaṁ yaḥ paśyati sa paśyati || 13.27 ||

समं पश्यन्हि सर्वत्र
समवस्थितमीश्वरम् ।
न हिनस्त्यात्मनात्मानं
ततो याति परां गतिम् ॥ १३.२८ ॥
samaṁ paśyanhi sarvatra
samavasthitamīśvaram |
na hinastyātmanātmānaṁ
tatō yāti parāṁ gatim || 13.28 ||

प्रकृत्यैव च कर्माणि क्रियमाणानि सर्वशः ।
यः पश्यति तथात्मानमकर्तारं स पश्यति ॥ १३.२९ ॥
prakr̥tyaiva ca karmāṇi kriyamāṇāni sarvaśaḥ |
yaḥ paśyati tathātmānamakartāraṁ sa paśyati || 13.29 ||

यदा भूतपृथग्भावमेकस्थमनुपश्यति ।
तत एव च विस्तारं ब्रह्म सम्पद्यते तदा ॥ १३.३० ॥
yadā bhūtapr̥thagbhāvamēkasthamanupaśyati |
tata ēva ca vistāraṁ brahma sampadyatē tadā || 13.30 ||

अनादित्वान्निर्गुणत्वात्परमात्मायमव्ययः ।
शरीरस्थोऽपि कौन्तेय न करोति न लिप्यते ॥ १३.३१ ॥
anāditvānnirguṇatvātparamātmāyamavyayaḥ |
śarīrasthō:'pi kauntēya na karōti na lipyatē || 13.31 ||

यथा सर्वगतं सौक्ष्म्यादाकाशं नोपलिप्यते ।
सर्वत्रावस्थितो देहे तथात्मा नोपलिप्यते ॥ १३.३२ ॥
yathā sarvagataṁ saukṣmyādākāśaṁ nōpalipyatē |
sarvatrāvasthitō dēhē tathātmā nōpalipyatē || 13.32 ||

यथा प्रकाशयत्येकः कृत्स्नं लोकमिमं रविः ।
क्षेत्रं क्षेत्री तथा कृत्स्नं प्रकाशयति भारत ॥ १३.३३ ॥
yathā prakāśayatyēkaḥ kr̥tsnaṁ lōkamimaṁ raviḥ |
kṣētraṁ kṣētrī tathā kr̥tsnaṁ prakāśayati bhārata || 13.33 ||

क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोरेवमन्तरं ज्ञानचक्षुषा ।
भूतप्रकृतिमोक्षं च ये विदुर्यान्ति ते परम् ॥ १३.३४ ॥
kṣētrakṣētrajñayōrēvamantaraṁ jñānacakṣuṣā |
bhūtaprakr̥timōkṣaṁ ca yē viduryānti tē param || 13.34 ||

ॐ तत्सत् इति श्रिमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभागयोगो नाम त्रयोदशोऽध्यायः ॥
|| ōṁ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṁ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṁvādē kṣētrakṣētrajñavibhāgayōgō nāma trayōdaśō'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 14 : Guna Traya Vibhag Yog

श्रीभगवानुवाच —
परं भूयः प्रवक्ष्यामि
ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् ।
यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे
परां सिद्धिमितो गताः ॥ १४.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
paraṁ bhūyaḥ pravakṣyāmi
jñānānāṁ jñānamuttamam |
yajjñātvā munayaḥ sarvē
parāṁ siddhimitō gatāḥ || 14.1 ||

इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः ।
सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च ॥ १४.२ ॥
idaṁ jñānamupāśritya mama sādharmyamāgatāḥ |
sargē:'pi nōpajāyantē pralayē na vyathanti ca || 14.2 ||

मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
सम्भवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ १४.३ ॥
mama yōnirmahadbrahma tasmingarbhaṁ dadhāmyaham |
sambhavaḥ sarvabhūtānāṁ tatō bhavati bhārata || 14.3 ||

सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तयः सम्भवन्ति याः ।
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता ॥१४.४ ॥
sarvayōniṣu kauntēya mūrtayaḥ sambhavanti yāḥ |
tāsāṁ brahma mahadyōnirahaṁ bījapradaḥ pitā ||14.4 ||

सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः ।
निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् ॥ १४.५ ॥
sattvaṁ rajastama iti guṇāḥ prakr̥tisambhavāḥ |
nibadhnanti mahābāhō dēhē dēhinamavyayam || 14.5 ||

तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् ।
सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ ॥ १४.६ ॥
tatra sattvaṁ nirmalatvātprakāśakamanāmayam |
sukhasaṅgēna badhnāti jñānasaṅgēna cānagha || 14.6 ||

रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् ।
तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् ॥ १४.७ ॥
rajō rāgātmakaṁ viddhi tr̥ṣṇāsaṅgasamudbhavam |
tannibadhnāti kauntēya karmasaṅgēna dēhinam || 14.7 ||

तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् ।
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत ॥ १४.८ ॥
tamastvajñānajaṁ viddhi mōhanaṁ sarvadēhinām |
pramādālasyanidrābhistannibadhnāti bhārata || 14.8 ||

सत्त्वं सुखे सञ्जयति रजः कर्मणि भारत ।
ज्ञानमावृत्य तु तमः प्रमादे सञ्जयत्युत ॥ १४.९ ॥
sattvaṁ sukhē sañjayati rajaḥ karmaṇi bhārata |
jñānamāvr̥tya tu tamaḥ pramādē sañjayatyuta || 14.9 ||

रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत ।
रजः सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ॥ १४.१० ॥
rajastamaścābhibhūya sattvaṁ bhavati bhārata |
rajaḥ sattvaṁ tamaścaiva tamaḥ sattvaṁ rajastathā || 14.10 ||

सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते ।
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत ॥ १४.११ ॥
sarvadvārēṣu dēhē:'sminprakāśa upajāyatē |
jñānaṁ yadā tadā vidyādvivr̥ddhaṁ sattvamityuta || 14.11 ||

लोभः प्रवृत्तिरारम्भः कर्मणामशमः स्पृहा ।
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ १४.१२ ॥
lōbhaḥ pravr̥ttirārambhaḥ karmaṇāmaśamaḥ spr̥hā |
rajasyētāni jāyantē vivr̥ddhē bharatarṣabha || 14.12 ||

अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च ।
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन ॥ १४.१३ ॥
aprakāśō:'pravr̥ttiśca pramādō mōha ēva ca |
tamasyētāni jāyantē vivr̥ddhē kurunandana || 14.13 ||

यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥ १४.१४ ॥
yadā sattvē pravr̥ddhē tu pralayaṁ yāti dēhabhr̥t |
tadōttamavidāṁ lōkānamalānpratipadyatē || 14.14 ||

रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते ।
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते ॥ १४.१५ ॥
rajasi pralayaṁ gatvā karmasaṅgiṣu jāyatē |
tathā pralīnastamasi mūḍhayōniṣu jāyatē || 14.15 ||

कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम् ।
रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम् ॥ १४.१६ ॥
karmaṇaḥ sukr̥tasyāhuḥ sāttvikaṁ nirmalaṁ phalam |
rajasastu phalaṁ duḥkhamajñānaṁ tamasaḥ phalam || 14.16 ||

सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च ।
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ १४.१७ ॥
sattvātsañjāyatē jñānaṁ rajasō lōbha ēva ca |
pramādamōhau tamasō bhavatō:'jñānamēva ca || 14.17 ||

ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था
मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः ।
जघन्यगुणवृत्तस्था
अधो गच्छन्ति तामसाः ॥ १४.१८ ॥
ūrdhvaṁ gacchanti sattvasthā
madhyē tiṣṭhanti rājasāḥ |
jaghanyaguṇavr̥ttasthā
adhō gacchanti tāmasāḥ || 14.18 ||

नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति ।
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति ॥ १४.१९ ॥
nānyaṁ guṇēbhyaḥ kartāraṁ yadā draṣṭānupaśyati |
guṇēbhyaśca paraṁ vētti madbhāvaṁ sō:'dhigacchati || 14.19 ||

गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान् ।
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते ॥ १४.२० ॥
guṇānētānatītya trīndēhī dēhasamudbhavān |
janmamr̥tyujarāduḥkhairvimuktō:'mr̥tamaśnutē || 14.20 ||

अर्जुन उवाच —
कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो ।
किमाचारः कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते ॥ १४.२१ ॥
arjuna uvāca —
kairliṅgaistrīnguṇānētānatītō bhavati prabhō |
kimācāraḥ kathaṁ caitāṁstrīnguṇānativartatē || 14.21 ||

श्रीभगवानुवाच —
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव ।
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ्क्षति ॥ १४.२२ ॥
śrībhagavānuvāca —
prakāśaṁ ca pravr̥ttiṁ ca mōhamēva ca pāṇḍava |
na dvēṣṭi sampravr̥ttāni na nivr̥ttāni kāṅkṣati || 14.22 ||

उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते ।
गुणा वर्तन्त इत्येव योऽवतिष्ठति नेङ्गते ॥ १४.२३ ॥
udāsīnavadāsīnō guṇairyō na vicālyatē |
guṇā vartanta ityēva yō:'vatiṣṭhati nēṅgatē || 14.23 ||

समदुःखसुखः स्वस्थः समलोष्टाश्मकाञ्चनः ।
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः ॥ १४.२४ ॥
samaduḥkhasukhaḥ svasthaḥ samalōṣṭāśmakāñcanaḥ |
tulyapriyāpriyō dhīrastulyanindātmasaṁstutiḥ || 14.24 ||

मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयोः ।
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते ॥ १४.२५ ॥
mānāpamānayōstulyastulyō mitrāripakṣayōḥ |
sarvārambhaparityāgī guṇātītaḥ sa ucyatē || 14.25 ||

मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते ।
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ १४.२६ ॥
māṁ ca yō:'vyabhicārēṇa bhaktiyōgēna sēvatē |
sa guṇānsamatītyaitānbrahmabhūyāya kalpatē || 14.26 ||

ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च ॥ १४.२७ ॥
brahmaṇō hi pratiṣṭhāhamamr̥tasyāvyayasya ca |
śāśvatasya ca dharmasya sukhasyaikāntikasya ca || 14.27 ||

ॐ तत्सत् इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगसास्त्रे ।
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे गुणत्रयविभागयोगो नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥

|| ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē guṇatrayavibhāgayōgō nāma caturdaśō'dhyāyaḥ ||

Bhagavad Gita Chapter 15 : Purushotam Yog

श्रीभगवानुवाच —
ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम् ।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ १५.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
ūrdhvamūlamadhaḥśākhamaśvatthaṁ prāhuravyayam |
chandāṁsi yasya parṇāni yastaṁ vēda sa vēdavit || 15.1 ||

अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा
गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः ।
अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि
कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ॥१५.२ ॥
adhaścōrdhvaṁ prasr̥tāstasya śākhā
guṇapravr̥ddhā viṣayapravālāḥ |
adhaśca mūlānyanusantatāni
karmānubandhīni manuṣyalōkē ||15.2 ||

न रूपमस्येह तथोपलभ्यते नान्तो न चादिर्न च सम्प्रतिष्ठा ।
अश्वत्थमेनं सुविरूढमूलमसङ्गशस्त्रेण दृढेन छित्त्वा ॥ १५.३ ॥
na rūpamasyēha tathōpalabhyatē nāntō na cādirna ca sampratiṣṭhā |
aśvatthamēnaṁ suvirūḍhamūlamasaṅgaśastrēṇa dr̥ḍhēna chittvā || 15.3 ||

ततः पदं तत्परिमार्गितव्यं
यस्मिन्गता न निवर्तन्ति भूयः ।
तमेव चाद्यं पुरुषं प्रपद्ये
यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी ॥ १५.४ ॥
tataḥ padaṁ tatparimārgitavyaṁ
yasmingatā na nivartanti bhūyaḥ |
tamēva cādyaṁ puruṣaṁ prapadyē
yataḥ pravr̥ttiḥ prasr̥tā purāṇī || 15.4 ||

निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामाः ।
द्वन्द्वैर्विमुक्ताः सुखदुःखसंज्ञैर्गच्छन्त्यमूढाः पदमव्ययं तत् ॥ १५.५ ॥
nirmānamōhā jitasaṅgadōṣā adhyātmanityā vinivr̥ttakāmāḥ |
dvandvairvimuktāḥ sukhaduḥkhasaṁjñairgacchantyamūḍhāḥ padamavyayaṁ tat || 15.5 ||

न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः ।
यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ १५.६ ॥
na tadbhāsayatē sūryō na śaśāṅkō na pāvakaḥ |
yadgatvā na nivartantē taddhāma paramaṁ mama || 15.6 ||

ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः ।
मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति ॥ १५.७ ॥
mamaivāṁśō jīvalōkē jīvabhūtaḥ sanātanaḥ |
manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi prakr̥tisthāni karṣati || 15.7 ||

शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात् ॥ १५.८ ॥
śarīraṁ yadavāpnōti yaccāpyutkrāmatīśvaraḥ |
gr̥hītvaitāni saṁyāti vāyurgandhānivāśayāt || 15.8 ||

श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।
अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ १५.९ ॥
śrōtraṁ cakṣuḥ sparśanaṁ ca rasanaṁ ghrāṇamēva ca |
adhiṣṭhāya manaścāyaṁ viṣayānupasēvatē || 15.9 ||

उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम् ।
विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः ॥ १५.१० ॥
utkrāmantaṁ sthitaṁ vāpi bhuñjānaṁ vā guṇānvitam |
vimūḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakṣuṣaḥ || 15.10 ||

यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम् ।
यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः ॥ १५.११ ॥
yatantō yōginaścainaṁ paśyantyātmanyavasthitam |
yatantō:'pyakr̥tātmānō nainaṁ paśyantyacētasaḥ || 15.11 ||

यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम् ।
यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम् ॥ १५.१२ ॥
yadādityagataṁ tējō jagadbhāsayatē:'khilam |
yaccandramasi yaccāgnau tattējō viddhi māmakam || 15.12 ||

गामाविश्य च भूतानि
धारयाम्यहमोजसा ।
पुष्णामि चौषधीः सर्वाः
सोमो भूत्वा रसात्मकः ॥ १५.१३ ॥
gāmāviśya ca bhūtāni
dhārayāmyahamōjasā |
puṣṇāmi cauṣadhīḥ sarvāḥ
sōmō bhūtvā rasātmakaḥ || 15.13 ||

अहं वैश्वानरो भूत्वा प्राणिनां देहमाश्रितः ।
प्राणापानसमायुक्तः पचाम्यन्नं चतुर्विधम् ॥ १५.१४ ॥
ahaṁ vaiśvānarō bhūtvā prāṇināṁ dēhamāśritaḥ |
prāṇāpānasamāyuktaḥ pacāmyannaṁ caturvidham || 15.14 ||

सर्वस्य चाहं हृदि संनिविष्टो
मत्तः स्मृतिर्ज्ञानमपोहनं च ।
वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो
वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम् ॥ १५.१५ ॥
sarvasya cāhaṁ hr̥di saṁniviṣṭō
mattaḥ smr̥tirjñānamapōhanaṁ ca |
vēdaiśca sarvairahamēva vēdyō
vēdāntakr̥dvēdavidēva cāham || 15.15 ||

द्वाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च ।
क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥ १५.१६ ॥
dvāvimau puruṣau lōkē kṣaraścākṣara ēva ca |
kṣaraḥ sarvāṇi bhūtāni kūṭasthō:'kṣara ucyatē || 15.16 ||

उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः ।
यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः ॥ १५.१७ ॥
uttamaḥ puruṣastvanyaḥ paramātmētyudāhr̥taḥ |
yō lōkatrayamāviśya bibhartyavyaya īśvaraḥ || 15.17 ||

यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः ।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ १५.१८ ॥
yasmātkṣaramatītō:'hamakṣarādapi cōttamaḥ |
atō:'smi lōkē vēdē ca prathitaḥ puruṣōttamaḥ || 15.18 ||

यो मामेवमसंमूढो जानाति पुरुषोत्तमम् ।
स सर्वविद्भजति मां सर्वभावेन भारत ॥ १५.१९ ॥
yō māmēvamasaṁmūḍhō jānāti puruṣōttamam |
sa sarvavidbhajati māṁ sarvabhāvēna bhārata || 15.19 ||

इति गुह्यतमं शास्त्रमिदमुक्तं मयानघ ।
एतद्बुद्ध्वा बुद्धिमान्स्यात्कृतकृत्यश्च भारत ॥ १५.२० ॥
iti guhyatamaṁ śāstramidamuktaṁ mayānagha |
ētadbuddhvā buddhimānsyātkr̥takr̥tyaśca bhārata || 15.20 ||

ॐ तत् सत् इति श्रिमद्भगवद्गितासूपनिषतसु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे पुरुषोत्तमयोगो नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥
||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē puruṣōttamayōgō nāma pañcadaśō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 16 : Daivasura Sampad Vibhag Yog

श्रीभगवानुवाच —
अभयं सत्त्वसंशुद्धिर्ज्ञानयोगव्यवस्थितिः ।
दानं दमश्च यज्ञश्च स्वाध्यायस्तप आर्जवम् ॥ १६.१ ॥
śrībhagavānuvāca —
abhayaṁ sattvasaṁśuddhirjñānayōgavyavasthitiḥ |
dānaṁ damaśca yajñaśca svādhyāyastapa ārjavam || 16.1 ||

अहिंसा सत्यमक्रोधस्त्यागः शान्तिरपैशुनम् ।
दया भूतेष्वलोलुप्त्वं मार्दवं ह्रीरचापलम् ॥ १६.२ ॥
ahiṁsā satyamakrōdhastyāgaḥ śāntirapaiśunam |
dayā bhūtēṣvalōluptvaṁ mārdavaṁ hrīracāpalam || 16.2 ||

तेजः क्षमा धृतिः शौचमद्रोहो नातिमानिता ।
भवन्ति सम्पदं दैवीमभिजातस्य भारत ॥ १६.३ ॥
tējaḥ kṣamā dhr̥tiḥ śaucamadrōhō nātimānitā |
bhavanti sampadaṁ daivīmabhijātasya bhārata || 16.3 ||

दम्भो दर्पोऽतिमानश्च क्रोधः पारुष्यमेव च ।
अज्ञानं चाभिजातस्य पार्थ सम्पदमासुरीम् ॥ १६.४ ॥
dambhō darpō:'timānaśca krōdhaḥ pāruṣyamēva ca |
ajñānaṁ cābhijātasya pārtha sampadamāsurīm || 16.4 ||

दैवी सम्पद्विमोक्षाय निबन्धायासुरी मता ।
मा शुचः सम्पदं दैवीमभिजातोऽसि पाण्डव ॥ १६.५ ॥
daivī sampadvimōkṣāya nibandhāyāsurī matā |
mā śucaḥ sampadaṁ daivīmabhijātō:'si pāṇḍava || 16.5 ||

द्वौ भूतसर्गौ लोकेऽस्मिन्दैव आसुर एव च ।
दैवो विस्तरशः प्रोक्त आसुरं पार्थ मे शृणु ॥ १६.६ ॥
dvau bhūtasargau lōkē:'smindaiva āsura ēva ca |
daivō vistaraśaḥ prōkta āsuraṁ pārtha mē śr̥ṇu || 16.6 ||

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च जना न विदुरासुराः ।
न शौचं नापि चाचारो न सत्यं तेषु विद्यते ॥१६.७ ॥
pravr̥ttiṁ ca nivr̥ttiṁ ca janā na vidurāsurāḥ |
na śaucaṁ nāpi cācārō na satyaṁ tēṣu vidyatē ||16.7 ||

असत्यमप्रतिष्ठं ते जगदाहुरनीश्वरम् ।
अपरस्परसम्भूतं किमन्यत्कामहैतुकम् ॥ १६.८ ॥
asatyamapratiṣṭhaṁ tē jagadāhuranīśvaram |
aparasparasambhūtaṁ kimanyatkāmahaitukam || 16.8 ||

एतां दृष्टिमवष्टभ्य नष्टात्मानोऽल्पबुद्धयः ।
प्रभवन्त्युग्रकर्माणः क्षयाय जगतोऽहिताः ॥ १६.९ ॥
ētāṁ dr̥ṣṭimavaṣṭabhya naṣṭātmānō:'lpabuddhayaḥ |
prabhavantyugrakarmāṇaḥ kṣayāya jagatō:'hitāḥ || 16.9 ||

काममाश्रित्य दुष्पूरं दम्भमानमदान्विताः ।
मोहाद्गृहीत्वासद्ग्राहान्प्रवर्तन्तेऽशुचिव्रताः ॥ १६.१० ॥
kāmamāśritya duṣpūraṁ dambhamānamadānvitāḥ |
mōhādgr̥hītvāsadgrāhānpravartantē:'śucivratāḥ || 16.10 ||

चिन्तामपरिमेयां च प्रलयान्तामुपाश्रिताः ।
कामोपभोगपरमा एतावदिति निश्चिताः ॥ १६.११ ॥
cintāmaparimēyāṁ ca pralayāntāmupāśritāḥ |
kāmōpabhōgaparamā ētāvaditi niścitāḥ || 16.11 ||

आशापाशशतैर्बद्धाः कामक्रोधपरायणाः ।
ईहन्ते कामभोगार्थमन्यायेनार्थसञ्चयान् ॥ १६.१२ ॥
āśāpāśaśatairbaddhāḥ kāmakrōdhaparāyaṇāḥ |
īhantē kāmabhōgārthamanyāyēnārthasañcayān || 16.12 ||

इदमद्य मया लब्धमिदं प्राप्स्ये मनोरथम् ।
इदमस्तीदमपि मे भविष्यति पुनर्धनम् ॥ १६.१३ ॥
idamadya mayā labdhamidaṁ prāpsyē manōratham |
idamastīdamapi mē bhaviṣyati punardhanam || 16.13 ||

असौ मया हतः शत्रुर्हनिष्ये चापरानपि ।
ईश्वरोऽहमहं भोगी सिद्धोऽहं बलवान्सुखी ॥ १६.१४ ॥

asau mayā hataḥ śatrurhaniṣyē cāparānapi |
īśvarō:'hamahaṁ bhōgī siddhō:'haṁ balavānsukhī || 16.14 ||

आढ्योऽभिजनवानस्मि
कोऽन्योऽस्ति सदृशो मया ।
यक्ष्ये दास्यामि मोदिष्य
इत्यज्ञानविमोहिताः ॥ १६.१५ ॥
āḍhyō:'bhijanavānasmi
kō:'nyō:'sti sadr̥śō mayā |
yakṣyē dāsyāmi mōdiṣya
ityajñānavimōhitāḥ || 16.15 ||

अनेकचित्तविभ्रान्ता मोहजालसमावृताः ।
प्रसक्ताः कामभोगेषु पतन्ति नरकेऽशुचौ ॥ १६.१६ ॥
anēkacittavibhrāntā mōhajālasamāvr̥tāḥ |
prasaktāḥ kāmabhōgēṣu patanti narakē:'śucau || 16.16 ||

आत्मसम्भाविताः स्तब्धा धनमानमदान्विताः ।
यजन्ते नामयज्ञैस्ते दम्भेनाविधिपूर्वकम् ॥ १६.१७ ॥

ātmasambhāvitāḥ stabdhā dhanamānamadānvitāḥ |
yajantē nāmayajñaistē dambhēnāvidhipūrvakam || 16.17 ||

अहङ्कारं बलं दर्पं कामं क्रोधं च संश्रिताः ।
मामात्मपरदेहेषु प्रद्विषन्तोऽभ्यसूयकाः ॥ १६.१८ ॥
ahaṅkāraṁ balaṁ darpaṁ kāmaṁ krōdhaṁ ca saṁśritāḥ |
māmātmaparadēhēṣu pradviṣantō:'bhyasūyakāḥ || 16.18 ||

तानहं द्विषतः क्रूरान्संसारेषु नराधमान् ।
क्षिपाम्यजस्रमशुभानासुरीष्वेव योनिषु ॥ १६.१९ ॥
tānahaṁ dviṣataḥ krūrānsaṁsārēṣu narādhamān |
kṣipāmyajasramaśubhānāsurīṣvēva yōniṣu || 16.19 ||

आसुरीं योनिमापन्ना
मूढा जन्मनि जन्मनि ।
मामप्राप्यैव कौन्तेय
ततो यान्त्यधमां गतिम् ॥ १६.२० ॥
āsurīṁ yōnimāpannā
mūḍhā janmani janmani |
māmaprāpyaiva kauntēya
tatō yāntyadhamāṁ gatim || 16.20 ||

त्रिविधं नरकस्येदं द्वारं नाशनमात्मनः ।
कामः क्रोधस्तथा लोभस्तस्मादेतत्त्रयं त्यजेत् ॥ १६.२१ ॥
trividhaṁ narakasyēdaṁ dvāraṁ nāśanamātmanaḥ |
kāmaḥ krōdhastathā lōbhastasmādētattrayaṁ tyajēt || 16.21 ||

एतैर्विमुक्तः कौन्तेय तमोद्वारैस्त्रिभिर्नरः ।
आचरत्यात्मनः श्रेयस्ततो याति परां गतिम् ॥ १६.२२ ॥
ētairvimuktaḥ kauntēya tamōdvāraistribhirnaraḥ |
ācaratyātmanaḥ śrēyastatō yāti parāṁ gatim || 16.22 ||

यः शास्त्रविधिमुत्सृज्य
वर्तते कामकारतः ।
न स सिद्धिमवाप्नोति
न सुखं न परां गतिम् ॥ १६.२३ ॥
yaḥ śāstravidhimutsr̥jya
vartatē kāmakārataḥ |
na sa siddhimavāpnōti
na sukhaṁ na parāṁ gatim || 16.23 ||

तस्माच्छास्त्रं प्रमाणं ते
कार्याकार्यव्यवस्थितौ ।
ज्ञात्वा शास्त्रविधानोक्तं
कर्म कर्तुमिहार्हसि ॥ १६.२४ ॥
tasmācchāstraṁ pramāṇaṁ tē
kāryākāryavyavasthitau |
jñātvā śāstravidhānōktaṁ
karma kartumihārhasi || 16.24 ||

ॐ तत् सत् ॥ इति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे
श्रीकृष्णार्जुनसंवादे दैवासुरसम्पद्विभागयोगो नाम षोडशोऽध्यायः ॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē daivāsurasampadvibhāgayōgō nāma ṣōḍaśō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 17 : Shraddha Traya Vibhag Yog

अर्जुन उवाच —
ये शास्त्रविधिमुत्सृज्य
यजन्ते श्रद्धयान्विताः ।
तेषां निष्ठा तु का कृष्ण
सत्त्वमाहो रजस्तमः ॥ १७.१ ॥

arjuna uvāca —
yē śāstravidhimutsr̥jya
yajantē śraddhayānvitāḥ |
tēṣāṁ niṣṭhā tu kā kr̥ṣṇa
sattvamāhō rajastamaḥ || 17.1 ||

श्रीभगवानुवाच —
त्रिविधा भवति श्रद्धा
देहिनां सा स्वभावजा ।
सात्त्विकी राजसी चैव
तामसी चेति तां शृणु ॥ १७.२ ॥
śrībhagavānuvāca —
trividhā bhavati śraddhā
dēhināṁ sā svabhāvajā |
sāttvikī rājasī caiva
tāmasī cēti tāṁ śr̥ṇu || 17.2 ||

सत्त्वानुरूपा सर्वस्य
श्रद्धा भवति भारत ।
श्रद्धामयोऽयं पुरुषो
यो यच्छ्रद्धः स एव सः ॥ १७.३ ॥
sattvānurūpā sarvasya
śraddhā bhavati bhārata |
śraddhāmayō:'yaṁ puruṣō
yō yacchraddhaḥ sa ēva saḥ || 17.3 ||

यजन्ते सात्त्विका देवान्यक्षरक्षांसि राजसाः ।
प्रेतान्भूतगणांश्चान्ये यजन्ते तामसा जनाः ॥ १७.४ ॥
yajantē sāttvikā dēvānyakṣarakṣāṁsi rājasāḥ |
prētānbhūtagaṇāṁścānyē yajantē tāmasā janāḥ || 17.4 ||

अशास्त्रविहितं घोरं तप्यन्ते ये तपो जनाः ।
दम्भाहङ्कारसंयुक्ताः कामरागबलान्विताः ॥ १७.५ ॥

aśāstravihitaṁ ghōraṁ tapyantē yē tapō janāḥ |
dambhāhaṅkārasaṁyuktāḥ kāmarāgabalānvitāḥ || 17.5 ||

कर्शयन्तः शरीरस्थं
भूतग्राममचेतसः ।
मां चैवान्तःशरीरस्थं
तान्विद्ध्यासुरनिश्चयान् ॥ १७.६ ॥
karśayantaḥ śarīrasthaṁ
bhūtagrāmamacētasaḥ |
māṁ caivāntaḥśarīrasthaṁ
tānviddhyāsuraniścayān || 17.6 ||

आहारस्त्वपि सर्वस्य त्रिविधो भवति प्रियः ।
यज्ञस्तपस्तथा दानं तेषां भेदमिमं शृणु ॥ १७.७ ॥
āhārastvapi sarvasya trividhō bhavati priyaḥ |
yajñastapastathā dānaṁ tēṣāṁ bhēdamimaṁ śr̥ṇu || 17.7 ||

आयुःसत्त्वबलारोग्यसुखप्रीतिविवर्धनाः ।
रस्याः स्निग्धाः स्थिरा हृद्या आहाराः सात्त्विकप्रियाः ॥ १७.८ ॥
āyuḥsattvabalārōgyasukhaprītivivardhanāḥ |
rasyāḥ snigdhāḥ sthirā hr̥dyā āhārāḥ sāttvikapriyāḥ || 17.8 ||

कट्वम्ललवणात्युष्णतीक्ष्णरूक्षविदाहिनः ।
आहारा राजसस्येष्टा दुःखशोकामयप्रदाः ॥ ९ ॥
kaṭvamlalavaṇātyuṣṇatīkṣṇarūkṣavidāhinaḥ |
āhārā rājasasyēṣṭā duḥkhaśōkāmayapradāḥ || 9 ||

यातयामं गतरसं पूति पर्युषितं च यत् ।
उच्छिष्टमपि चामेध्यं भोजनं तामसप्रियम् ॥ १७.१० ॥
yātayāmaṁ gatarasaṁ pūti paryuṣitaṁ ca yat |
ucchiṣṭamapi cāmēdhyaṁ bhōjanaṁ tāmasapriyam || 17.10 ||

अफलाकाङ्क्षिभिर्यज्ञो विधिदृष्टो य इज्यते ।
यष्टव्यमेवेति मनः समाधाय स सात्त्विकः ॥ १७.११ ॥
aphalākāṅkṣibhiryajñō vidhidr̥ṣṭō ya ijyatē |
yaṣṭavyamēvēti manaḥ samādhāya sa sāttvikaḥ || 17.11 ||

अभिसन्धाय तु फलं दम्भार्थमपि चैव यत् ।
इज्यते भरतश्रेष्ठ तं यज्ञं विद्धि राजसम् ॥ १७.१२ ॥
abhisandhāya tu phalaṁ dambhārthamapi caiva yat |
ijyatē bharataśrēṣṭha taṁ yajñaṁ viddhi rājasam || 17.12 ||

विधिहीनमसृष्टान्नं मन्त्रहीनमदक्षिणम् ।
श्रद्धाविरहितं यज्ञं तामसं परिचक्षते ॥ १७.१३ ॥
vidhihīnamasr̥ṣṭānnaṁ mantrahīnamadakṣiṇam |
śraddhāvirahitaṁ yajñaṁ tāmasaṁ paricakṣatē || 17.13 ||

देवद्विजगुरुप्राज्ञपूजनं शौचमार्जवम् ।
ब्रह्मचर्यमहिंसा च शारीरं तप उच्यते ॥ १७.१४ ॥
dēvadvijaguruprājñapūjanaṁ śaucamārjavam |
brahmacaryamahiṁsā ca śārīraṁ tapa ucyatē || 17.14 ||

अनुद्वेगकरं वाक्यं सत्यं प्रियहितं च यत् ।
स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते ॥ १७.१५ ॥
anudvēgakaraṁ vākyaṁ satyaṁ priyahitaṁ ca yat |
svādhyāyābhyasanaṁ caiva vāṅmayaṁ tapa ucyatē || 17.15 ||

मनःप्रसादः सौम्यत्वं मौनमात्मविनिग्रहः ।
भावसंशुद्धिरित्येतत्तपो मानसमुच्यते ॥ १७.१६ ॥
manaḥprasādaḥ saumyatvaṁ maunamātmavinigrahaḥ |
bhāvasaṁśuddhirityētattapō mānasamucyatē || 17.16 ||

श्रद्धया परया तप्तं तपस्तत्त्रिविधं नरैः ।
अफलकाङ्क्षिभिर्युक्तैः सात्त्विकं परिचक्षते ॥ १७.१७ ॥
śraddhayā parayā taptaṁ tapastattrividhaṁ naraiḥ |
aphalakāṅkṣibhiryuktaiḥ sāttvikaṁ paricakṣatē || 17.17 ||

सत्कारमानपूजार्थं तपो दम्भेन चैव यत् ।
क्रियते तदिह प्रोक्तं राजसं चलमध्रुवम् ॥ १७.१८ ॥
satkāramānapūjārthaṁ tapō dambhēna caiva yat |
kriyatē tadiha prōktaṁ rājasaṁ calamadhruvam || 17.18 ||

मूढग्राहेणात्मनो यत्पीडया क्रियते तपः ।
परस्योत्सादनार्थं वा तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १७.१९ ॥
mūḍhagrāhēṇātmanō yatpīḍayā kriyatē tapaḥ |
parasyōtsādanārthaṁ vā tattāmasamudāhr̥tam || 17.19 ||

दातव्यमिति यद्दानं
दीयतेऽनुपकारिणे ।
देशे काले च पात्रे च
तद्दानं सात्त्विकं स्मृतम् ॥ १७.२० ॥
dātavyamiti yaddānaṁ
dīyatē:'nupakāriṇē |
dēśē kālē ca pātrē ca
taddānaṁ sāttvikaṁ smr̥tam || 17.20 ||

यत्तु प्रत्युपकारार्थं
फलमुद्दिश्य वा पुनः ।
दीयते च परिक्लिष्टं
तद्दानं राजसं स्मृतम् ॥ १७.२१ ॥

yattu pratyupakārārthaṁ
phalamuddiśya vā punaḥ |
dīyatē ca parikliṣṭaṁ
taddānaṁ rājasaṁ smr̥tam || 17.21 ||

अदेशकाले यद्दानमपात्रेभ्यश्च दीयते ।
असत्कृतमवज्ञातं तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १७.२२ ॥
adēśakālē yaddānamapātrēbhyaśca dīyatē |
asatkr̥tamavajñātaṁ tattāmasamudāhr̥tam || 17.22 ||

ओं तत्सदिति निर्देशो ब्रह्मणस्त्रिविधः स्मृतः ।
ब्राह्मणास्तेन वेदाश्च यज्ञाश्च विहिताः पुरा ॥ १७.२३ ॥
ōṁ tatsaditi nirdēśō brahmaṇastrividhaḥ smr̥taḥ |
brāhmaṇāstēna vēdāśca yajñāśca vihitāḥ purā || 17.23 ||

तस्मादोमित्युदाहृत्य यज्ञदानतपःक्रियाः ।
प्रवर्तन्ते विधानोक्ताः सततं ब्रह्मवादिनाम् ॥ १७.२४ ॥
tasmādōmityudāhr̥tya yajñadānatapaḥkriyāḥ |
pravartantē vidhānōktāḥ satataṁ brahmavādinām || 17.24 ||

तदित्यनभिसन्धाय
फलं यज्ञतपःक्रियाः ।
दानक्रियाश्च विविधाः
क्रियन्ते मोक्षकाङ्क्षिभिः ॥ १७.२५ ॥
tadityanabhisandhāya
phalaṁ yajñatapaḥkriyāḥ |
dānakriyāśca vividhāḥ
kriyantē mōkṣakāṅkṣibhiḥ || 17.25 ||

सद्भावे साधुभावे च सदित्येतत्प्रयुज्यते ।
प्रशस्ते कर्मणि तथा सच्छब्दः पार्थ युज्यते ॥ १७.२६ ॥
sadbhāvē sādhubhāvē ca sadityētatprayujyatē |
praśastē karmaṇi tathā sacchabdaḥ pārtha yujyatē || 17.26 ||

यज्ञे तपसि दाने च स्थितिः सदिति चोच्यते ।
कर्म चैव तदर्थीयं सदित्येवाभिधीयते ॥ १७.२७ ॥
yajñē tapasi dānē ca sthitiḥ saditi cōcyatē |
karma caiva tadarthīyaṁ sadityēvābhidhīyatē || 17.27 ||

अश्रद्धया हुतं दत्तं तपस्तप्तं कृतं च यत् ।
असदित्युच्यते पार्थ न च तत्प्रेत्य नो इह ॥ १७.२८ ॥
aśraddhayā hutaṁ dattaṁ tapastaptaṁ kr̥taṁ ca yat |
asadityucyatē pārtha na ca tatprētya nō iha || 17.28 ||

ॐ तत्सत् । इति श्रीमद्भगवद्गीतासू उपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे श्रद्धात्रयविभागयोगो नाम सप्तदशोऽध्यायः ॥
||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē śraddhātrayavibhāgayōgō nāma saptadaśō'dhyāyaḥ||

Bhagavad Gita Chapter 18 : Moksha Sanyas Yog

अर्जुन उवाच —
संन्यासस्य महाबाहो तत्त्वमिच्छामि वेदितुम् ।
त्यागस्य च हृषीकेश पृथक्केशिनिषूदन ॥ १८.१ ॥
arjuna uvāca —
saṁnyāsasya mahābāhō tattvamicchāmi vēditum |
tyāgasya ca hr̥ṣīkēśa pr̥thakkēśiniṣūdana || 18.1 ||

श्रीभगवानुवाच —
काम्यानां कर्मणां न्यासं संन्यासं कवयो विदुः ।
सर्वकर्मफलत्यागं प्राहुस्त्यागं विचक्षणाः ॥ १८.२ ॥
śrībhagavānuvāca —
kāmyānāṁ karmaṇāṁ nyāsaṁ saṁnyāsaṁ kavayō viduḥ |
sarvakarmaphalatyāgaṁ prāhustyāgaṁ vicakṣaṇāḥ || 18.2 ||

त्याज्यं दोषवदित्येके कर्म प्राहुर्मनीषिणः ।
यज्ञदानतपःकर्म न त्याज्यमिति चापरे ॥ १८.३ ॥
tyājyaṁ dōṣavadityēkē karma prāhurmanīṣiṇaḥ |
yajñadānatapaḥkarma na tyājyamiti cāparē || 18.3 ||

निश्चयं शृणु मे तत्र
त्यागे भरतसत्तम ।
त्यागो हि पुरुषव्याघ्र
त्रिविधः सम्प्रकीर्तितः ॥ १८.४ ॥
niścayaṁ śr̥ṇu mē tatra
tyāgē bharatasattama |
tyāgō hi puruṣavyāghra
trividhaḥ samprakīrtitaḥ || 18.4 ||

यज्ञदानतपःकर्म न त्याज्यं कार्यमेव तत् ।
यज्ञो दानं तपश्चैव पावनानि मनीषिणाम् ॥ १८.५ ॥
yajñadānatapaḥkarma na tyājyaṁ kāryamēva tat |
yajñō dānaṁ tapaścaiva pāvanāni manīṣiṇām || 18.5 ||

एतान्यपि तु कर्माणि
सङ्गं त्यक्त्वा फलानि च ।
कर्तव्यानीति मे पार्थ
निश्चितं मतमुत्तमम् ॥ १८.६ ॥
ētānyapi tu karmāṇi
saṅgaṁ tyaktvā phalāni ca |
kartavyānīti mē pārtha
niścitaṁ matamuttamam || 18.6 ||

नियतस्य तु संन्यासः कर्मणो नोपपद्यते ।
मोहात्तस्य परित्यागस्तामसः परिकीर्तितः ॥ १८.७ ॥
niyatasya tu saṁnyāsaḥ karmaṇō nōpapadyatē |
mōhāttasya parityāgastāmasaḥ parikīrtitaḥ || 18.7 ||

दुःखमित्येव यत्कर्म कायक्लेशभयात्त्यजेत् ।
स कृत्वा राजसं त्यागं नैव त्यागफलं लभेत् ॥ १८.८ ॥
duḥkhamityēva yatkarma kāyaklēśabhayāttyajēt |
sa kr̥tvā rājasaṁ tyāgaṁ naiva tyāgaphalaṁ labhēt || 18.8 ||

कार्यमित्येव यत्कर्म
नियतं क्रियतेऽर्जुन ।
सङ्गं त्यक्त्वा फलं चैव
स त्यागः सात्त्विको मतः ॥ १८.९ ॥
kāryamityēva yatkarma
niyataṁ kriyatē:'rjuna |
saṅgaṁ tyaktvā phalaṁ caiva
sa tyāgaḥ sāttvikō mataḥ || 18.9 ||

न द्वेष्ट्यकुशलं कर्म
कुशले नानुषज्जते ।
त्यागी सत्त्वसमाविष्टो
मेधावी च्छिन्नसंशयः ॥ १८.१० ॥
na dvēṣṭyakuśalaṁ karma
kuśalē nānuṣajjatē |
tyāgī sattvasamāviṣṭō
mēdhāvī cchinnasaṁśayaḥ || 18.10 ||

न हि देहभृता शक्यं त्यक्तुं कर्माण्यशेषतः ।
यस्तु कर्मफलत्यागी स त्यागीत्यभिधीयते ॥ १८.११ ॥
na hi dēhabhr̥tā śakyaṁ tyaktuṁ karmāṇyaśēṣataḥ |
yastu karmaphalatyāgī sa tyāgītyabhidhīyatē || 18.11 ||

अनिष्टमिष्टं मिश्रं च
त्रिविधं कर्मणः फलम् ।
भवत्यत्यागिनां प्रेत्य
न तु संन्यासिनां क्वचित् ॥ १८.१२ ॥
aniṣṭamiṣṭaṁ miśraṁ ca
trividhaṁ karmaṇaḥ phalam |
bhavatyatyāgināṁ prētya
na tu saṁnyāsināṁ kvacit || 18.12 ||

पञ्चैतानि महाबाहो
कारणानि निबोध मे ।
साङ्ख्ये कृतान्ते प्रोक्तानि
सिद्धये सर्वकर्मणाम् ॥ १८.१३ ॥
pañcaitāni mahābāhō
kāraṇāni nibōdha mē |
sāṅkhyē kr̥tāntē prōktāni
siddhayē sarvakarmaṇām || 18.13 ||

अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् ।
विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पञ्चमम् ॥ १८.१४ ॥
adhiṣṭhānaṁ tathā kartā karaṇaṁ ca pr̥thagvidham |
vividhāśca pr̥thakcēṣṭā daivaṁ caivātra pañcamam || 18.14 ||

शरीरवाङ्मनोभिर्यत्कर्म प्रारभते नरः ।
न्याय्यं वा विपरीतं वा पञ्चैते तस्य हेतवः ॥ १८.१५ ॥
śarīravāṅmanōbhiryatkarma prārabhatē naraḥ |
nyāyyaṁ vā viparītaṁ vā pañcaitē tasya hētavaḥ || 18.15 ||

तत्रैवं सति कर्तारमात्मानं केवलं तु यः ।
पश्यत्यकृतबुद्धित्वान्न स पश्यति दुर्मतिः ॥ १८.१६ ॥
tatraivaṁ sati kartāramātmānaṁ kēvalaṁ tu yaḥ |
paśyatyakr̥tabuddhitvānna sa paśyati durmatiḥ || 18.16 ||

यस्य नाहङ्कृतो भावो बुद्धिर्यस्य न लिप्यते ।
हत्वापि स इमांल्लोकान्न हन्ति न निबध्यते ॥ १८.१७ ॥
yasya nāhaṅkr̥tō bhāvō buddhiryasya na lipyatē |
hatvāpi sa imāṁllōkānna hanti na nibadhyatē || 18.17 ||

ज्ञानं ज्ञेयं परिज्ञाता त्रिविधा कर्मचोदना ।
करणं कर्म कर्तेति त्रिविधः कर्मसङ्ग्रहः ॥ १८.१८ ॥
jñānaṁ jñēyaṁ parijñātā trividhā karmacōdanā |
karaṇaṁ karma kartēti trividhaḥ karmasaṅgrahaḥ || 18.18 ||

ज्ञानं कर्म च कर्ता च
त्रिधैव गुणभेदतः ।
प्रोच्यते गुणसङ्ख्याने
यथावच्छृणु तान्यपि ॥ १८.१९ ॥
jñānaṁ karma ca kartā ca
tridhaiva guṇabhēdataḥ |
prōcyatē guṇasaṅkhyānē
yathāvacchr̥ṇu tānyapi || 18.19 ||

सर्वभूतेषु येनैकं
भावमव्ययमीक्षते ।
अविभक्तं विभक्तेषु
तज्ज्ञानं विद्धि सात्त्विकम् ॥ १८.२० ॥
sarvabhūtēṣu yēnaikaṁ
bhāvamavyayamīkṣatē |
avibhaktaṁ vibhaktēṣu
tajjñānaṁ viddhi sāttvikam || 18.20 ||

पृथक्त्वेन तु यज्ज्ञानं
नानाभावान्पृथग्विधान् ।
वेत्ति सर्वेषु भूतेषु
तज्ज्ञानं विद्धि राजसम् ॥ १८.२१ ॥
pr̥thaktvēna tu yajjñānaṁ
nānābhāvānpr̥thagvidhān |
vētti sarvēṣu bhūtēṣu
tajjñānaṁ viddhi rājasam || 18.21 ||

यत्तु कृत्स्नवदेकस्मिन्कार्ये सक्तमहैतुकम् ।
अतत्त्वार्थवदल्पं च तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १८.२२ ॥
yattu kr̥tsnavadēkasminkāryē saktamahaitukam |
atattvārthavadalpaṁ ca tattāmasamudāhr̥tam || 18.22 ||

नियतं सङ्गरहितमरागद्वेषतःकृतम् ।
अफलप्रेप्सुना कर्म यत्तत्सात्त्विकमुच्यते ॥ १८.२३ ॥
niyataṁ saṅgarahitamarāgadvēṣataḥkr̥tam |
aphalaprēpsunā karma yattatsāttvikamucyatē || 18.23 ||

यत्तु कामेप्सुना कर्म साहङ्कारेण वा पुनः ।
क्रियते बहुलायासं तद्राजसमुदाहृतम् ॥ १८.२४ ॥
yattu kāmēpsunā karma sāhaṅkārēṇa vā punaḥ |
kriyatē bahulāyāsaṁ tadrājasamudāhr̥tam || 18.24 ||

अनुबन्धं क्षयं हिंसामनपेक्ष्य च पौरुषम् ।
मोहादारभ्यते कर्म यत्तत्तामसमुच्यते ॥ १८.२५ ॥
anubandhaṁ kṣayaṁ hiṁsāmanapēkṣya ca pauruṣam |
mōhādārabhyatē karma yattattāmasamucyatē || 18.25 ||

मुक्तसङ्गोऽनहंवादी
धृत्युत्साहसमन्वितः ।
सिद्ध्यसिद्ध्योर्निर्विकारः
कर्ता सात्त्विक उच्यते ॥ १८.२६ ॥
muktasaṅgō:'nahaṁvādī
dhr̥tyutsāhasamanvitaḥ |
siddhyasiddhyōrnirvikāraḥ
kartā sāttvika ucyatē || 18.26 ||

रागी कर्मफलप्रेप्सुर्लुब्धो हिंसात्मकोऽशुचिः ।
हर्षशोकान्वितः कर्ता राजसः परिकीर्तितः ॥ १८.२७ ॥
rāgī karmaphalaprēpsurlubdhō hiṁsātmakō:'śuciḥ |
harṣaśōkānvitaḥ kartā rājasaḥ parikīrtitaḥ || 18.27 ||

अयुक्तः प्राकृतः स्तब्धः
शठो नैकृतिकोऽलसः ।
विषादी दीर्घसूत्री च
कर्ता तामस उच्यते ॥ १८.२८ ॥
ayuktaḥ prākr̥taḥ stabdhaḥ
śaṭhō naikr̥tikō:'lasaḥ |
viṣādī dīrghasūtrī ca
kartā tāmasa ucyatē || 18.28 ||

बुद्धेर्भेदं धृतेश्चैव गुणतस्त्रिविधं शृणु ।
प्रोच्यमानमशेषेण पृथक्त्वेन धनञ्जय ॥ १८.२९ ॥
buddhērbhēdaṁ dhr̥tēścaiva guṇatastrividhaṁ śr̥ṇu |
prōcyamānamaśēṣēṇa pr̥thaktvēna dhanañjaya || 18.29 ||

प्रवृत्तिं च निवृत्तिं च
कार्याकार्ये भयाभये ।
बन्धं मोक्षं च या वेत्ति
बुद्धिः सा पार्थ सात्त्विकी ॥ १८.३० ॥
pravr̥ttiṁ ca nivr̥ttiṁ ca
kāryākāryē bhayābhayē |
bandhaṁ mōkṣaṁ ca yā vētti
buddhiḥ sā pārtha sāttvikī || 18.30 ||

यया धर्ममधर्मं च
कार्यं चाकार्यमेव च ।
अयथावत्प्रजानाति
बुद्धिः सा पार्थ राजसी ॥ १८.३१ ॥
yayā dharmamadharmaṁ ca
kāryaṁ cākāryamēva ca |
ayathāvatprajānāti
buddhiḥ sā pārtha rājasī || 18.31 ||

अधर्मं धर्ममिति या
मन्यते तमसावृता ।
सर्वार्थान्विपरीतांश्च
बुद्धिः सा पार्थ तामसी ॥ १८.३२ ॥
adharmaṁ dharmamiti yā
manyatē tamasāvr̥tā |
sarvārthānviparītāṁśca
buddhiḥ sā pārtha tāmasī || 18.32 ||

धृत्या यया धारयते
मनःप्राणेन्द्रियक्रियाः ।
योगेनाव्यभिचारिण्या
धृतिः सा पार्थ सात्त्विकी ॥ १८.३३ ॥
dhr̥tyā yayā dhārayatē
manaḥprāṇēndriyakriyāḥ |
yōgēnāvyabhicāriṇyā
dhr̥tiḥ sā pārtha sāttvikī || 18.33 ||

यया तु धर्मकामार्थान्धृत्या धारयतेऽर्जुन ।
प्रसङ्गेन फलाकाङ्क्षी धृतिः सा पार्थ राजसी ॥ १८.३४ ॥
yayā tu dharmakāmārthāndhr̥tyā dhārayatē:'rjuna |
prasaṅgēna phalākāṅkṣī dhr̥tiḥ sā pārtha rājasī || 18.34 ||

यया स्वप्नं भयं शोकं
विषादं मदमेव च ।
न विमुञ्चति दुर्मेधा
धृतिः सा तामसी मता ॥ १८.३५ ॥
yayā svapnaṁ bhayaṁ śōkaṁ
viṣādaṁ madamēva ca |
na vimuñcati durmēdhā
dhr̥tiḥ sā tāmasī matā || 18.35 ||

सुखं त्विदानीं त्रिविधं
शृणु मे भरतर्षभ ।
अभ्यासाद्रमते यत्र
दुःखान्तं च निगच्छति ॥ १८.३६ ॥

sukhaṁ tvidānīṁ trividhaṁ
śr̥ṇu mē bharatarṣabha |
abhyāsādramatē yatra
duḥkhāntaṁ ca nigacchati || 18.36 ||

यत्तदग्रे विषमिव परिणामेऽमृतोपमम् ।
तत्सुखं सात्त्विकं प्रोक्तमात्मबुद्धिप्रसादजम् ॥ १८.३७ ॥
yattadagrē viṣamiva pariṇāmē:'mr̥tōpamam |
tatsukhaṁ sāttvikaṁ prōktamātmabuddhiprasādajam || 18.37 ||

विषयेन्द्रियसंयोगाद्यत्तदग्रेऽमृतोपमम् ।
परिणामे विषमिव तत्सुखं राजसं स्मृतम् ॥ १८.३८ ॥
viṣayēndriyasaṁyōgādyattadagrē:'mr̥tōpamam |
pariṇāmē viṣamiva tatsukhaṁ rājasaṁ smr̥tam || 18.38 ||

यदग्रे चानुबन्धे च सुखं मोहनमात्मनः ।
निद्रालस्यप्रमादोत्थं तत्तामसमुदाहृतम् ॥ १८.३९ ॥
yadagrē cānubandhē ca sukhaṁ mōhanamātmanaḥ |
nidrālasyapramādōtthaṁ tattāmasamudāhr̥tam || 18.39 ||

न तदस्ति पृथिव्यां वा दिवि देवेषु वा पुनः ।
सत्त्वं प्रकृतिजैर्मुक्तं यदेभिः स्यात्त्रिभिर्गुणैः ॥ १८.४० ॥
na tadasti pr̥thivyāṁ vā divi dēvēṣu vā punaḥ |
sattvaṁ prakr̥tijairmuktaṁ yadēbhiḥ syāttribhirguṇaiḥ || 18.40 ||

ब्राह्मणक्षत्रियविशां शूद्राणां च परन्तप ।
कर्माणि प्रविभक्तानि स्वभावप्रभवैर्गुणैः ॥ १८.४१ ॥
brāhmaṇakṣatriyaviśāṁ śūdrāṇāṁ ca parantapa |
karmāṇi pravibhaktāni svabhāvaprabhavairguṇaiḥ || 18.41 ||

शमो दमस्तपः शौचं
क्षान्तिरार्जवमेव च ।
ज्ञानं विज्ञानमास्तिक्यं
ब्रह्मकर्म स्वभावजम् ॥ १८.४२ ॥
śamō damastapaḥ śaucaṁ
kṣāntirārjavamēva ca |
jñānaṁ vijñānamāstikyaṁ
brahmakarma svabhāvajam || 18.42 ||

शौर्यं तेजो धृतिर्दाक्ष्यं युद्धे चाप्यपलायनम् ।
दानमीश्वरभावश्च क्षात्रं कर्म स्वभावजम् ॥ १८.४३ ॥
śauryaṁ tējō dhr̥tirdākṣyaṁ yuddhē cāpyapalāyanam |
dānamīśvarabhāvaśca kṣātraṁ karma svabhāvajam || 18.43 ||

कृषिगौरक्ष्यवाणिज्यं वैश्यकर्म स्वभावजम् ।
परिचर्यात्मकं कर्म शूद्रस्यापि स्वभावजम् ॥ १८.४४ ॥
kr̥ṣigaurakṣyavāṇijyaṁ vaiśyakarma svabhāvajam |
paricaryātmakaṁ karma śūdrasyāpi svabhāvajam || 18.44 ||

स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः
संसिद्धिं लभते नरः ।
स्वकर्मनिरतः सिद्धिं
यथा विन्दति तच्छृणु ॥ १८.४५ ॥
svē svē karmaṇyabhirataḥ
saṁsiddhiṁ labhatē naraḥ |
svakarmanirataḥ siddhiṁ
yathā vindati tacchr̥ṇu || 18.45 ||

यतः प्रवृत्तिर्भूतानां
येन सर्वमिदं ततम् ।
स्वकर्मणा तमभ्यर्च्य
सिद्धिं विन्दति मानवः ॥ १८.४६ ॥
yataḥ pravr̥ttirbhūtānāṁ
yēna sarvamidaṁ tatam |
svakarmaṇā tamabhyarcya
siddhiṁ vindati mānavaḥ || 18.46 ||

श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः
परधर्मात्स्वनुष्ठितात् ।
स्वभावनियतं कर्म
कुर्वन्नाप्नोति किल्बिषम् ॥ १८.४७ ॥
śrēyānsvadharmō viguṇaḥ
paradharmātsvanuṣṭhitāt |
svabhāvaniyataṁ karma
kurvannāpnōti kilbiṣam || 18.47 ||

सहजं कर्म कौन्तेय
सदोषमपि न त्यजेत् ।
सर्वारम्भा हि दोषेण
धूमेनाग्निरिवावृताः ॥ १८.४८ ॥
sahajaṁ karma kauntēya
sadōṣamapi na tyajēt |
sarvārambhā hi dōṣēṇa
dhūmēnāgnirivāvr̥tāḥ || 18.48 ||

असक्तबुद्धिः सर्वत्र
जितात्मा विगतस्पृहः ।
नैष्कर्म्यसिद्धिं परमां
संन्यासेनाधिगच्छति ॥ १८.४९ ॥
asaktabuddhiḥ sarvatra
jitātmā vigataspr̥haḥ |
naiṣkarmyasiddhiṁ paramāṁ
saṁnyāsēnādhigacchati || 18.49 ||

सिद्धिं प्राप्तो यथा ब्रह्म तथाप्नोति निबोध मे ।
समासेनैव कौन्तेय निष्ठा ज्ञानस्य या परा ॥ १८.५० ॥
siddhiṁ prāptō yathā brahma tathāpnōti nibōdha mē |
samāsēnaiva kauntēya niṣṭhā jñānasya yā parā || 18.50 ||

बुद्ध्या विशुद्धया युक्तो
धृत्यात्मानं नियम्य च ।
शब्दादीन्विषयांस्त्यक्त्वा
रागद्वेषौ व्युदस्य च ॥ १८.५१ ॥
buddhyā viśuddhayā yuktō
dhr̥tyātmānaṁ niyamya ca |
śabdādīnviṣayāṁstyaktvā
rāgadvēṣau vyudasya ca || 18.51 ||

विविक्तसेवी लघ्वाशी
यतवाक्कायमानसः ।
ध्यानयोगपरो नित्यं
वैराग्यं समुपाश्रितः ॥ १८.५२ ॥
viviktasēvī laghvāśī
yatavākkāyamānasaḥ |
dhyānayōgaparō nityaṁ
vairāgyaṁ samupāśritaḥ || 18.52 ||

अहङ्कारं बलं दर्पं
कामं क्रोधं परिग्रहम् ।
विमुच्य निर्ममः शान्तो
ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ १८.५३ ॥
ahaṅkāraṁ balaṁ darpaṁ
kāmaṁ krōdhaṁ parigraham |
vimucya nirmamaḥ śāntō
brahmabhūyāya kalpatē || 18.53 ||

ब्रह्मभूतः प्रसन्नात्मा
न शोचति न काङ्क्षति ।
समः सर्वेषु भूतेषु
मद्भक्तिं लभते पराम् ॥ १८.५४ ॥
brahmabhūtaḥ prasannātmā
na śōcati na kāṅkṣati |
samaḥ sarvēṣu bhūtēṣu
madbhaktiṁ labhatē parām || 18.54 ||

भक्त्या मामभिजानाति
यावान्यश्चास्मि तत्त्वतः ।
ततो मां तत्त्वतो ज्ञात्वा
विशते तदनन्तरम् ॥ १८.५५ ॥
bhaktyā māmabhijānāti
yāvānyaścāsmi tattvataḥ |
tatō māṁ tattvatō jñātvā
viśatē tadanantaram || 18.55 ||

सर्वकर्माण्यपि सदा कुर्वाणो मद्व्यपाश्रयः ।
मत्प्रसादादवाप्नोति शाश्वतं पदमव्ययम् ॥ १८.५६ ॥
sarvakarmāṇyapi sadā kurvāṇō madvyapāśrayaḥ |
matprasādādavāpnōti śāśvataṁ padamavyayam || 18.56 ||

चेतसा सर्वकर्माणि मयि संन्यस्य मत्परः ।
बुद्धियोगमपाश्रित्य मच्चित्तः सततं भव ॥ १८.५७ ॥
cētasā sarvakarmāṇi mayi saṁnyasya matparaḥ |
buddhiyōgamapāśritya maccittaḥ satataṁ bhava || 18.57 ||

मच्चित्तः सर्वदुर्गाणि मत्प्रसादात्तरिष्यसि ।
अथ चेत्त्वमहङ्कारान्न श्रोष्यसि विनङ्क्ष्यसि ॥ १८.५८ ॥
maccittaḥ sarvadurgāṇi matprasādāttariṣyasi |
atha cēttvamahaṅkārānna śrōṣyasi vinaṅkṣyasi || 18.58 ||

यद्यहङ्कारमाश्रित्य
न योत्स्य इति मन्यसे ।
मिथ्यैष व्यवसायस्ते
प्रकृतिस्त्वां नियोक्ष्यति ॥ १८.५९ ॥
yadyahaṅkāramāśritya
na yōtsya iti manyasē |
mithyaiṣa vyavasāyastē
prakr̥tistvāṁ niyōkṣyati || 18.59 ||

स्वभावजेन कौन्तेय निबद्धः स्वेन कर्मणा ।
कर्तुं नेच्छसि यन्मोहात्करिष्यस्यवशोऽपि तत् ॥ १८.६० ॥
svabhāvajēna kauntēya nibaddhaḥ svēna karmaṇā |
kartuṁ nēcchasi yanmōhātkariṣyasyavaśō:'pi tat || 18.60 ||

ईश्वरः सर्वभूतानां हृद्देशेऽर्जुन तिष्ठति ।
भ्रामयन्सर्वभूतानि यन्त्रारूढानि मायया ॥ १८.६१ ॥
īśvaraḥ sarvabhūtānāṁ hr̥ddēśē:'rjuna tiṣṭhati |
bhrāmayansarvabhūtāni yantrārūḍhāni māyayā || 18.61 ||

तमेव शरणं गच्छ
सर्वभावेन भारत ।
तत्प्रसादात्परां शान्तिं
स्थानं प्राप्स्यसि शाश्वतम् ॥ १८.६२ ॥
tamēva śaraṇaṁ gaccha
sarvabhāvēna bhārata |
tatprasādātparāṁ śāntiṁ
sthānaṁ prāpsyasi śāśvatam || 18.62 ||

इति ते ज्ञानमाख्यातं गुह्याद्गुह्यतरं मया ।
विमृश्यैतदशेषेण यथेच्छसि तथा कुरु ॥ १८.६३ ॥
iti tē jñānamākhyātaṁ guhyādguhyataraṁ mayā |
vimr̥śyaitadaśēṣēṇa yathēcchasi tathā kuru || 18.63 ||

सर्वगुह्यतमं भूयः
शृणु मे परमं वचः ।
इष्टोऽसि मे दृढमिति
ततो वक्ष्यामि ते हितम् ॥ १८.६४ ॥
sarvaguhyatamaṁ bhūyaḥ
śr̥ṇu mē paramaṁ vacaḥ |
iṣṭō:'si mē dr̥ḍhamiti
tatō vakṣyāmi tē hitam || 18.64

मन्मना भव मद्भक्तो
मद्याजी मां नमस्कुरु ।
मामेवैष्यसि सत्यं ते
प्रतिजाने प्रियोऽसि मे ॥ १८.६५ ॥
manmanā bhava madbhaktō
madyājī māṁ namaskuru |
māmēvaiṣyasi satyaṁ tē
pratijānē priyō:'si mē || 18.65 ||

सर्वधर्मान्परित्यज्य
मामेकं शरणं व्रज ।
अहं त्वा सर्वपापेभ्यो
मोक्षयिष्यामि मा शुचः ॥ १८.६६ ॥
sarvadharmānparityajya
māmēkaṁ śaraṇaṁ vraja |
ahaṁ tvā sarvapāpēbhyō
mōkṣayiṣyāmi mā śucaḥ || 18.66 ||

इदं ते नातपस्काय
नाभक्ताय कदाचन ।
न चाशुश्रूषवे वाच्यं
न च मां योऽभ्यसूयति ॥ १८.६७ ॥
idaṁ tē nātapaskāya
nābhaktāya kadācana |
na cāśuśrūṣavē vācyaṁ
na ca māṁ yō:'bhyasūyati || 18.67 ||

य इमं परमं गुह्यं
मद्भक्तेष्वभिधास्यति ।
भक्तिं मयि परां कृत्वा
मामेवैष्यत्यसंशयः ॥ १८.६८ ॥
ya imaṁ paramaṁ guhyaṁ
madbhaktēṣvabhidhāsyati |
bhaktiṁ mayi parāṁ kr̥tvā
māmēvaiṣyatyasaṁśayaḥ || 18.68 ||

न च तस्मान्मनुष्येषु कश्चिन्मे प्रियकृत्तमः ।
भविता न च मे तस्मादन्यः प्रियतरो भुवि ॥ १८.६९ ॥
na ca tasmānmanuṣyēṣu kaścinmē priyakr̥ttamaḥ |
bhavitā na ca mē tasmādanyaḥ priyatarō bhuvi || 18.69 ||

अध्येष्यते च य इमं धर्म्यं संवादमावयोः ।
ज्ञानयज्ञेन तेनाहमिष्टः स्यामिति मे मतिः ॥ १८.७० ॥
adhyēṣyatē ca ya imaṁ dharmyaṁ saṁvādamāvayōḥ |
jñānayajñēna tēnāhamiṣṭaḥ syāmiti mē matiḥ || 18.70 ||

श्रद्धावाननसूयश्च शृणुयादपि यो नरः ।
सोऽपि मुक्तः शुभांल्लोकान्प्राप्नुयात्पुण्यकर्मणाम् ॥१८. ७१ ॥
śraddhāvānanasūyaśca śr̥ṇuyādapi yō naraḥ |
sō:'pi muktaḥ śubhāṁllōkānprāpnuyātpuṇyakarmaṇām ||18. 71 ||

कच्चिदेतच्छ्रुतं पार्थ
त्वयैकाग्रेण चेतसा ।
कच्चिदज्ञानसंमोहः
प्रणष्टस्ते धनञ्जय ॥ १८.७२ ॥
kaccidētacchrutaṁ pārtha
tvayaikāgrēṇa cētasā |
kaccidajñānasaṁmōhaḥ
praṇaṣṭastē dhanañjaya || 18.72 ||

अर्जुन उवाच —
नष्टो मोहः स्मृतिर्लब्धा
त्वत्प्रसादान्मयाच्युत ।
स्थितोऽस्मि गतसन्देहः
करिष्ये वचनं तव ॥ १८.७३ ॥
arjuna uvāca —
naṣṭō mōhaḥ smr̥tirlabdhā
tvatprasādānmayācyuta |
sthitō:'smi gatasandēhaḥ
kariṣyē vacanaṁ tava || 18.73 ||

सञ्जय उवाच —
इत्यहं वासुदेवस्य पार्थस्य च महात्मनः ।
संवादमिममश्रौषमद्भुतं रोमहर्षणम् ॥ १८.७४ ॥

sañjaya uvāca —
ityahaṁ vāsudēvasya pārthasya ca mahātmanaḥ |
saṁvādamimamaśrauṣamadbhutaṁ rōmaharṣaṇam || 18.74 ||

व्यासप्रसादाच्छ्रुतवानिमं गुह्यतमं परम् ।
योगं योगेश्वरात्कृष्णात्साक्षात्कथयतः स्वयम् ॥ १८.७५ ॥
vyāsaprasādācchrutavānimaṁ guhyatamaṁ param |
yōgaṁ yōgēśvarātkr̥ṣṇātsākṣātkathayataḥ svayam || 18.75 ||

राजन् संस्मृत्य संस्मृत्य
संवादमिममद्भुतम् ।
केशवार्जुनयोः पुण्यं
हृष्यामि च मुहुर्मुहुः ॥ १८.७६ ॥
rājan saṁsmr̥tya saṁsmr̥tya
saṁvādamimamadbhutam |
kēśavārjunayōḥ puṇyaṁ
hr̥ṣyāmi ca muhurmuhuḥ || 18.76 ||

तच्च संस्मृत्य संस्मृत्य
रूपमत्यद्भुतं हरेः ।
विस्मयो मे महान्राजन्
हृष्यामि च पुनः पुनः ॥ १८.७७ ॥
tacca saṁsmr̥tya saṁsmr̥tya
rūpamatyadbhutaṁ harēḥ |
vismayō mē mahānrājan
hr̥ṣyāmi ca punaḥ punaḥ || 18.77 ||

यत्र योगेश्वरः कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धरः ।
तत्र श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा नीतिर्मतिर्मम ॥ १८.७८ ॥
yatra yōgēśvaraḥ kr̥ṣṇō yatra pārthō dhanurdharaḥ |
tatra śrīrvijayō bhūtirdhruvā nītirmatirmama || 18.78 ||

ॐ तत्सत् । इति श्रिमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे मोक्षसंन्यासयोगो नाम अष्टादशोऽध्यायः ॥

||ōṃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu brahmavidyāyāṃ yōgaśāstrē śrīkṛṣṇārjunasaṃvādē mōkṣasannyāsayōgō nāma aṣṭādaśō'dhyāyaḥ||

ॐ